Тошкент “транспорт ва логистика: республика транспорт-транзит салоҳиятини ривожлантиришда рақамлитехнологиялар”

 
Адабиётлар рўйхати 
 
1.
https://railway.uz/uz/e-okno/  
2.
https://www.railway.uz  
3.
 https://e-nakl.railway.uz/ 
 

---

143 
PhD, dotsent Maxmudova D.A
(Toshkent Davlat Transport Universiteti) 
3-bosqich talabasi Odilova Y.D
(Toshkent Davlat Transport Universiteti) 
(Yo‘l tarmoqlarida logistika hizmatlarini
rivojlantirish istiqbollari seksiyasi) 
 
AVTOMOBIL YO‘LLARINING YO‘L POYINI SUV-ISSIQLIK 
TARTIBINI O‘ZGARISHI 
 
O‘zbekiston geopoletik joylashuviga ko‘ra Markaziy Osiyoda 
o‘ziga hos transport koridori vazifasini o‘taydi. Respublikadan o‘tuvchi 
transit yuklar asosan umumfoydalanuvdagi avtomobil yo‘llari orqali 
tashiladi. Yuklarning o‘z vaqtida yetib borishi ko‘p jihatdan avtomobil 
yo‘llarining transport-ko‘rsatkichlariga, yo‘llarning ravonligiga va 
mustahkamligiga bog‘liq 
Avtomobil yoʻllari oʻzining geografik joylashuviga koʻra har doim 
ham tabiiy jarayonlar taʼsiri ostida boʻladi. Quyosh nurlari, yogʻin-
garchilik, havo haroratining keskin pasayishi va quruq issiq havo yoʻl 
poyida namlik va haroratning oʻzgarib turishi, buning natijasida yoʻl 
poyining mustahkamlik koʻrsatkichlarini, grunt xossalarini oʻzgarishiga 
sabab boʻladi. Avtomobil yo‘llarining yo‘l poyidagi gruntlarni xossalarini 
o‘rganish, dastlab 1924-yili, professor G.D.Dubeler tomonidan Sankt-
Peterburg avtomobil-yo‘llari institutida olib borilgan. Uning tomonidan 
gruntning suv balansini o‘rganish usuli va yo‘l poyi gruntining xolatini 
gidrologik va grunt grunt sharoiti va yo‘lning ko‘ndalang kesimi 
konstruktiv xususiyatlariga bog‘liq ravishda ishlab chiqqan. Bu tadqiqotlar 
yo‘l poyining suv-issiqlik tartibini ifodalaydigan gruntda kechadigan 
asosiy jarayonlarni sifat va miqdor jihatidan o‘rganish imkonini beradi. 
Suv-issiqlik tartibi deb yer oldi havosidan va yuqori qatlamidagi gruntning 
namligi va haroratni vaqt davomida qonuniy o‘zgarishiga aytiladi. 
Yo‘l poyi gruntida vaqt davomida o‘zining biror suv-issiqlik tar-
tibi o‘rnatiladi, u qandaydur o‘lchami bilan atrof-muhit suv-issiqlik 
tartibidan farq qiladi, ammo bu berilgan iqlimiy hududdagi namlik va 
haroratning umumiy o‘zgarish qonuniyatiga bo‘ysunadi. Joy gruntining 
yuzasidagi havoning va yo‘l poyi qatlamidagi havo o‘zaro bog‘liqlikda 
bo‘ladi, ya’ni joyning issiqlik tartibi yo‘l poyi qurilgandan so‘ng bir 

---

144 
muncha o‘zgaradi. Shuning uchun yo‘lchilar yo‘l konstruksiyasini 
shunday loyihalab joyga joylashtiradilarki, bunda yo‘l poyi va joyning 
suv-issiqlik tartibi yo‘l konstruksiyasining ustuvorligini va uning 
ishonchli ishlashini ta’minlasin. Shunga bog‘liq holda yo‘lni qurishdan 
avval trassa o‘tadigan tumanning meteorologik ma’lumotlari asosida 
yo‘l-iqlim grafigi tuziladi. Unda havoning haroratini o‘zgarishi, yog‘in 
miqdori, shamolning yo‘nalishi, gruntning muzlash chuqurligi, baxor, 
kuz va qishning boshlanishi va boshqalar ko‘rsatiladi.
Joyning suvli tartibini uning suvli balansi bilan tavsiflash mumkin, 
namlikni kirishi va sarfini haroratni o‘zgarishi bilan bog‘liqlikda solish-
tiriladi. Namlikning asosiy manbai 1-rasmda ko‘rsatilgan, u suyuq va 
qattiq turda bo‘lishi mumkin [1]. Keyinchalik ular yuza oqimini hosil 
qiladi, ularni bir qismi gruntga singib kiradi va grunt suvlarini zahirasini 
to‘ldiradi, bir qismi bug‘lanib ketadi.