Toshkent to‘qimachilik va yengil sanoat instituti “Kimyoviy texnologiya” kafedrasi

Pardozlash korxonlarini rivojlanish istiqbollari.
To„qimachilik materillarini 
pardozlash jarayonlari bo„yash - pardozlash yoki pardozlash korxonalarida olib 
boriladi. Pardozlash korxonalari tarkibida quyidagi asosiy bo„limlar faoliyat 
ko„rsatadi: oqartirish, bo„yash, gul bosish va yakuniy pardoz berish. Asosiy 
bo„limlar bilan bir qatorda yordamchi bo„limlar ham bo„lib, ular: xom-ashyo, 
tayyor mahsulot, yarim tayyor mahsulot, kimyoviy moddalar va ehtiyot qismlar 
omborxonasi; kimyoviy stansiya, bo„yoq qaynatish xonasi, ishlatilgan eritmalarni 
regeneratsiya qilish bo„limi, qoliplarni tayyorlash yoki gravyura xonasi. 

---

7 
Pardozlash korxonalarining rivojlanishi quyidagi omillarga asoslanadi; 
1. Aralash tolali matolar miqdori va turlarini ko„paytirish, eni enli matolarni 
ishlab chiqarishga o„tish. 
2. Jarayonlarni birgalikda olib borish, texnologik ketma-ketlikni qisqartirish, 
hamda jarayonlarni faollashtiruvchi, yangi fizik va kimyoviy usullarni keng 
qo„llash orqali pardozlash jarayonlarini jadallashtirish. 
3. Kichik modulli, ko„pik, azotrop, yuqori konsentratsiyali, yuqori haroratli, 
suyuq ammiakli va shu kabi yangi progressiv texnologiyalarni qo„llash. 
4. Kompyuter texnologiyalarini qo„llab texnlogik jarayonlarni avtomatik 
nazorat qilishni keng qo„llash va kimyoviy modda miqdorini avtomatik boshqarish. 
Tolali materillar yuqorida ko„rsatilgan jarayonlarni amalga oshiruvchi 
obyekt bo„lib, xossalari va strukturasi bo„yicha juda murakkab sistemalardir. 
Tolalarni sinflanishi.
Kelib chiqishi bo„yicha barcha ma‟lum tolali materillar 
ikki guruhga bo„linadi: tabiiy va kimyoviy. Bevosita tabiiy materiallardan 
olinadiganlarga tabiiy tolalar deyiladi. Ular asosan organik va ayrim hollarda 
mineral tabiatli bo„ladilar. O„z o„rnida organik tolalar yana ikki guruhga: 
jonivorlardan olinadigan va o„simliklar asosidagi tolalarga bo„linadi, bular paxta, 
len, pelka, jut, rami va jun, tabiiy ipak. Bu tolalar tola hosil qiluvchi polimerlar 
bo„yicha sellyulozali va oqsilli bo„ladi. Mineral tola guruhiga texnika sohasida 
ahamiyatli hisoblangan asbest kiradi. 
Tabiiy yoki sintetik yuqori malekulyar birikmalarni kimyoviy qayta ishlab 
hosil qilingan tolalar kimyoviy tolalar deyiladi. Kimyoviy tolalar sun‟iy va sintetik 
tola guruhlaridan tashkil topgan. 
Tabiiy yuqori molekulyar birikmalarni qayta ishlash orqali sun‟iy tolalar 
hosil qilinadi. Bularga quyidagi tolalar kiradi: 
Sellyuloza asosli: viskoza, polinoza, mis-ammiakli, triatsetat, atsetat tolalari; 
Oqsil asosli: kazein, zein tolalar. 
Quyi molekulyar birikmalardan sintez yo„li bilan olingan sintetik polimerlar 
asosidagi tolalar sintetik tolalar guruhini tashkil qiladi. Asosiy zanjirdagi 
elementlar tarkibi bo„yicha sintetik tolalar geterozanjirli (polamid (PA)-kapron, 

---

8 
anid, enant; poliefir (PE)-lavsan;) va karbozanjirli (poliakrilonitril (PAN)-nitron; 
polivinilxlorid (PVX)-xlorin; polivinilspirt (PVS)-vinol). 
Noorganik kimyoviy tolalar guruhiga shishali tola, keramikali tolalar, metall 
va yarim metalli iplar mansubdir. 1-rasmda tolalarning sinflanishi keltirilgan.