Toshkent to‘qimachilik va yengil sanoat instituti “Kimyoviy texnologiya” kafedrasi

Zig‘ir tolali matolarni pardozlashga tayyorlash texnologiyasi
. Zig„ir 
tolalarning tuzilishi va kimyoviy tarkibini o„ziga xosligi, ularni pardozlashga 
tayyorlash jarayonlarini olib borishning alohida texnologiyalarini yaratishni taqazo 
etadi. Ip gazlamalar deyarli doimo xom bobinadan to„qiladi, so„ngra pardozlash 
jarayonidan o„tadi. Zig„ir tolali matolarni ishlab chiqarishda aksariyat hollarda 
kimyoviy ishlov berilgan bobinadan foydalaniladi. Bunga sabab zig„ir tolali 
mahsulotlar pardozlash jarayonlarida o„z massasini 15-25 % gacha yo„qotadi, 
natijada ip ingichkalashib, mato zichligi kamayib ketadi. Bobinaning oqlik darajasi 
qanchalik yuqori bo„lsa, undan tayyorlangan matoni oqartirish jarayoni shunchalik 
osonroq kechadi. Oq holatda ishlab chiqariladigan mato assortimentlari asosan 
yarim oqartirilgan bobinadan tayyorlanadi (yarim oqartirilgan bobina shartli 

---

135 
ravishda 1/4 oqartirilgan, 1/2 oqartirilgan, 3/4 oqartirilgan va 4/4 oqartirilgan deb 
belgilanadi. Oq mato ishlab chiqarishda bobina yoki lenta yarim oqartirilgan 
holatgacha oqartiriladi.
Bobinani 
oqartirish
. 
Ishqoriy-gipoxloritli-peroksidli 
oqartirish 
usuli 
bo„yicha jihozning bir aylanish davrida yarim oqartirilgan bobinani uzlukli usul 
bo„yicha olish mumkin. Zig„ir tolali materiallarni pardozlashga tayyorlash 
quyidagi texnologiya bo„yicha amalga oshiriladi, ishlov berish vannasi moduli 
20:1: 
1. Quyidagi tarkibli vannada 95-98
0 
C haroratda 2 soat davomida bobinaga 
ishlov beriladi.: 
- o„yuvchi ishqor
2,3 
- kalsiysizlantirilgan soda
12,2 
- natriy silikat (1,44)
1,0 
- SAM 0,3 
- natriy bisulfit (1,34)
0,5 
2. 65
0 
C haroratgacha qizdirilgan suvda (20 daqiqadan 2 marta) va sovuq suvda 
5 marotaba yuvish.
3. Boshqa apparatda 20-25
0 
C haroratda 45 daqiqa davomida gipoxlorit bilan 
oqartirish.
4. Ikki marotaba sovuq suvda yuvish 
5. Keyingi apparatda 30 daqiqa davomida kislota bilan ishlov berish. Sulfat 
kislotasi konsentratsiyasi 1-2 g/l. Vanna moduli 20. Kislota eritmasi harorati 25
0 
C.
6.
Bir marotaba sovuq suvda yuvish 
7.
Quyidagi tarkibli eritmada 80
0 
C haroratda ishlov berish (xlorsizlantirish), 
(g/l): 
- Vodorod peroksid
0,1 
- Soda 
1,5 
- Natriy silikat
1,0 
8. Bir marotaba issiq suv bilan va bir marotaba sovuq suv bilan yuvish. 
9. Yuvish mashinasida yuvish 

---

136 
10.Siqish (vakuum siqish qurilmalarida) 
11. Ajratish 
12. Quritish (quritish mashinalarida). 
Bobinani oqartirish sxemasi quyida keltirilgan: 
Qaynatish 
→ 
yuvish 
→ 
oqartirish 
→ 
yuvish 
→ 
ishqoriy eritmada 
issiq suv 
gipoxlorit bilan 
sovuq 
suv 
Neytrallash 
→ 
yuvish 
→ xlorsizlantirish → 
yuvish 
→ 
sovuq suv 
vodorod 
peroksid bilan 
issiq va 
sovuq 
suv 
siqish 
→ 
quritish 
Yuqorida keltirilgan texnologik tartib bo„yicha ishlov berilgan bobina 17,1 
% massasini va 12,7 % mustahkamligini yo„qotadi. Bobinani pardozlashga 
tayyorlash jihoziga solishdan oldin yigirish bo„limidan keltirilgan bobina teshikli 
(perfarirlangan) silindrik patronga o„raladi (yumshoq o„rash). Kimyoviy jarayon 
tugab, bobina quritilgach yana qaytadan katushkaga o„raladi (qattiq o„rash). 
Zig„ir tolasini taralgan lenta ko„rinishda oqartirish bobina oqartirishga nisbatan 
bir qator afzalliklarga ega. Pardozlash jarayonidan o„tgan taralgan lentadan 
tayyorlangan bobina toladagi chiqindi va yo„ldosh moddalar chiqarilganligi sababli 
bir qadar zich tuzilishga ega bo„lib, mustahkamligi ham yuqori bo„ladi.