Toshkent to‘qimachilik va yengil sanoat instituti “Kimyoviy texnologiya” kafedrasi

A
 
b 
25-rasm. Trikotaj va gazlamani uzlukli usulda jgut holida pardozlashga 
tayyorlash (bo„yash) DMS 03 jihozi. 
a
-tashqi ko„rinishi, 
b
-texnologik sxemasi 
26-rasm. Trikotaj va gazlamani yoyiq holda uzlukli usulda pardozlashga 
tayyorlash (bo„yash) DMS 23 HT jihozi 

---

118 
27-rasm. Tolani pardozlashga 
tayyorlash (bo„yash) DMS 04 jihozi 
28-rasm. Tolani suvsizlantirish-
presslash DMS 29 jihozi 
Qaynatish jarayonini uzluksiz usulda olib borish. Uzluksiz qaynatishda qisqa 
vaqt (60-120 daqiqa) davomida uzlukli usuldagi kabi yuqori kapillyarlikka erishish 
talab qilinadi. Qaynatishning har ikkala usullarida ham yagona maqsadga erishish 
uchun bir xil kimyoviy va fizik-kimyoviy jarayonlar borilishini inobatga olgan 
holda, qisqa vaqt ichida boradigan uzluksiz usullarni bir qadar qattiq sharoitlarda 
olib borish maqsadga muvofiq hisoblanadi. Amalda kimyoviy reagentlarni yuqori 
konsentratsiyada qo„llash orqali jarayon amalga oshiriladi.
Uzluksiz usulda mato uzlukli qaynatish eritmasi tarkibidagi kimyoviy 
reagentlar eritmasiga shimdiriladi, bunda ularning konsentratsiyasi bir necha 
barobar yuqori bo„ladi: 
O„yuvchi ishqor (100%-li) 
30-130 
Natriy silikat (38%-li) 
5 
SAM (0,5-3%-li)
0,5-1 
Natriy sulfit
4-30 
Vanna moduli 
1 
O„z massasiga nisbatan 100 % qaynatish eritmasiga shimdirilgan mato 101-
103
0 
С haroratda mato yuza zichligi, qaynatish eritmasi tarkibi, matoni 
ifloslanganlik darajasiga bog„liq ravishda 2-120 daqiqa davomida bug„latiladi. 

---

119 
Bug„latilgan mato bir necha vannada yuviladi. Bunda tola tarkibidagi chiqindilar 
matodan yuviladi. Qaynatish eritmasi tarkibidagi kompleks hosil qiluvchilar eritma 
tarkibidagi chiqindilar bilan birikib, tola va eritmadagi chiqindilar miqdori 
muvozanatini buzadi, natijada toladagi chiqindilarni eritmaga o„tishi yanada ortadi. 
Bir bosqichli usul asosan kam ifloslangan yengil (100-200 g/m
2
) matolar uchun 
qo„llaniladi. Ayrim hollarda shimdirish vannasida natriy bisulfit bo„lmaydi. Ishqor 
konsentratsiyasi va ishlov berish davomiyligini qisqarish orqali matoni yaxshi 
saqlanishiga, va energetik resurslardan unumli foydalanishga erishiladi. Uzluksiz 
usul uchun turli firmalar tomonidan matoni yoyiq va jgut holatda, bir va ikki 
yo„nalishli jihoz-tizimlar taklif etilgan. 
29-rasm. ЛЖO-2 – yig„ma oqartirish agregati. 1. MM-200-5- yuvish mashinasi 
(ishqor bilan shimdirish), 2. ЗВA-2-4-bug„lash-qaynatish apparatlari, 3. MM-200-
5- qaynoq suv bilan yuvish mashinalari, 4. MM-200-5- sovuq suv bilan yuvish 
mashinalari, 5. SK-2 kompensatorlari, 6. УЖ 4-1-taxlash moslamasi, 7. MM-200-
5- yuvish mashinasi (kislota bilan shimdirish), 8. KСK-2-1- kompensatori, 9. MM-
200-5- yuvish mashinasi (vodorod peroksid bilan shimdirish). 

---

120 
30-rasm. Gazlamani yoyiq holda pardozlashga tayyorlash BENINGER 
tizimi 
Yarim uzluksiz usulda qaynatish jarayonini olib borishda mato qaynatish 
eritmasiga shimdirilib, xona haroratida (shimdirish-o„rash) yoki issiq kamerada 
(shimdirish-rolikli) 1-6 soat davomida saqlanadi, so„ngra uzluksiz usul kabi 
yuviladi.
Barcha usullarda qaynatish jarayonidan so„ng albatta neytrallash 
(kislotalash) jarayoni olib boriladi. Kislotalash jarayonida matoning oqlik darajasi 
bir oz ortadi, mineral moddalar toladan to„liq chiqariladi, hamda ishqor toladan 
toza yuviladi. 
Nazorat savollari: 
1.
Qaynatishjarayoniningmaqsadi? 
2.
Qaynatish jarayonida qo‟llaniladigan kimyoviy moddalar va ularning 
vazifalari nimadan iborat? 
3.
Qaynatishjarayoni texnologiyasini tushuntiring. 

---

121 
4.
Qaynatish jarayonining sifati nima bilan o‟lchanadi? 
5.
Qaynatishjarayoni usullari?