Toshkent tibbiyot akademiyasi tibbiy pedagogika fakulteti

Psixika va uning namoyon bo‘lish shakllari

PSIXIKANING NAMOYON BO‘LISH SHAKLLARI VA ULARNING O‘ZARO BOG‘LIQLIGI

PSIXIK JARAYONLAR

PSIXOLOGIK HOLATLAR

SHAXSNING XUSUSIYATLARI

BILISH JARAYONI	HISSIY - IRODAVIY	INDIVIDUALLIK
Sezgilar	Emotsiyalar	Yo‘nalishlar
Idrok	e’tiqodlilik	Temperament
Xotira	bardamlik	Xarakter
Tafakkur	tetiklik	Qobiliyatlar
Hayol	apatiya	Iqtidor
Nutq	qiziquvchanlik	aqliy salohiyat
Diqqat	hayratlanish	xulq motivatsiyasi
	ishonchlilik	ish uslubi
	ijodiy ruhlanish	Mas’uliyat

jadvalda psixik jarayonlarning namoyon bo‘lish shakllari, ular o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqliklar aks ettirilgan.

Psixologiya fanining predmeti masalasida psixika va uning namoyon bo‘lish shakllari zamonaviy psixologiyaning umumiy psixologiya sohasiga aloqador bo‘lib, ko‘plab olimlar o‘z ilmiy adabiyotlarida bu jihatni muhim sifatida qaraydilar. Psixikaning namoyon bo‘lish shakllarini biz (mualliflar) tomonidan tasnifi rasmda keltirilgan.
1.3 Psixika va ong muammolari. Onglilik va ongsizlik tushunchalari.
Psixika- Subyektning haqiqiy obyektiv shakli bo‘lib hisoblangan materiyaning yuqori tashkiliy xususiyatidir. Insonning ma’naviy shakllanishi uning qalb xislatlarining boshqarilish majmuidir.

Onglilik:

A) Borliqning umumiylashtirilgan va ko‘p qirrali nutqi bilan bog‘liq bo‘lgan va faqat insonga tegishli yuqori ko‘rinishidir.

B) O‘ylash qobiliyati, muhokama qilish insonning eng yuqori asab tizimi bilan bog‘liq harakati faoliyatidir.

Psixika –bu yuksakdarajada rivojlangan, alohida tashkil topgan materiyaning xususiyatidir.Psixika bu-obyektiv olam ta’sirlarini subyektiv tarzda inson miyasida aks ettirilishidir.
V) Insonning sog‘lom holati, kuchli xotirasi o‘z his- tuyg‘ulari va ishlarida javobgarligi holati.

Amaliy nuqtai nazardan ong tez o‘zgarib turadigan his- tuyg‘u va aqlli obrazlar subyekti oldida turgan insonning ichki dunyosidir. Biroq, taxmin qilish mumkinki, bunday psixik faoliyat hayvonlarda ham yuqori rivojlangan. Masalan: itlar, otlar, delfinlar, maymunlar va boshqalarda sodir bo‘lishi mumkin.

K.Djeymsning fikricha, ong bu “psixik funksiyalarning xo‘jayini”.


Ong- obyektiv xaqiqatning eng yuqori psixik namoyondasi,xamda faqat sotsialmavjudotga tegishli bo’lgan бўлган o’z-o’zini boshqarishning eng yuqori satxidir.
Ong – bu o‘zgacha psixik kenglik. Ong psixologiyaning sharti bo‘lishi mumkin, lekin uning predmeti bo‘la olmaydi. Uning mavjudligi psixologik fakt bo‘lishiga qaramasdan, uni aniqlash mumkin emas va faqatgina o‘zidan chiqarilishi mumkin. Ong sifatsizdir chunki uning o‘zi sifat- psixik jarayon va hodisalarning sifatidir. Sifatni bo‘lib bo‘lmaydi, u yoki bor yoki yo‘q. Yuqorida keltirilgan qarashlarning umumiy qismi – bu psixologik sifatsiz ongga urg‘u. Vigotskiyning ongga qarashlari qiziqish uyg‘otadi. U aytilishicha “ong- bu o‘ziga o‘zi, reallikga refleksiyadir. “Ong o‘zi bilan o‘zi aloqadadir”. Ong - bu ongdir, ong faqatgina jamiyat onggi va tili mavjud bo‘lgandagina mavjud bo‘lishi mumkin. Ong tug‘ma bo‘lmaydi yoki tabiat tomonidan berilmaydi balki u jamiyatda rivojlanadi. Shuning uchun ong psixologiyaning sharti emas balki uning muammosi – ilmiy psixologik izlanishlar predmetidi»

Har qanday tirik organizm uni o‘rab turgan muhitga o‘zaro munosabati bilan xarakterlanadi.O‘zaro munosabatning buzilishi muhit va shaxs o‘rtasidagi nomutanosiblikni keltirib chiqaradi.

Organizmlar va muhit o‘rtasidagi o‘zaro munosabat faqat har qanday organizm seskanuvchanlik qobiliyatiga, ya’ni, muhit ta’sirida aktiv holatiga o‘tish va modda almashish qobiliyatiga ega bo‘lgandagina amalga oshishi mumkin.

Seskanuvchanlik aks ettirishning ancha

umumiy, hamma yirik organizmlar uchun xos bo‘lgan biologik formasidir. Materialistik

yo‘nalishdagi olimlar psixikaning paydo bo‘lishini materiyaning uzoq muddat davom etgan taraqqiyoti bilan tushuntiradilar. Olimlar materiyaning tabiatini tekshirib,materiya harakatining turli shakllarini aniqladilar.Harakat esa materiyaning yashash usuli. Uning mohiyatini tashkil qiluvchi ajralmas xususiyatidir.

Jami materiya,jonsiz anorganik materiyadan tortib,to materiyaning yuksak hamda murakkab formasi-inson miyasigacha moddiy olamning umumiy xususiyati bo‘lmish aks ettirish xususiyatiga,ya’ni ta’sirlarga javob qaytarish qobiliyatiga egadir. Aks ettirish formalari materiyaning yashash formalariga bog‘liqdir. Aks ettirish materiyaning yashash tarzi va ta’sir xarakteriga muvofiq ravishda tashqi ta’sirlarga javob qaytarish qobiliyatidan namoyon bo‘ladi.

Tirik materiyaga o‘tishda materiya harakatining yo‘nalishlari ham sifat jihatidan o‘zgaradi. Tirik materiyaga aks ettirishning biologik ko‘rinishi xosdir. Tirik materiya taraqqiyotining ma’lum bosqichida esa aks ettirishning sifat jihatidan yangi ko‘rinishi hisoblangan psixika yuzaga keladi.