Toshkent tibbiyot akademiyasi tibbiy pedagogika fakulteti

Adaptatsiya xodisasi 3 turga bo’linadi:

1. 
   Qo’zg’atuvchining uzoq muddat davomida ta’sir etishi jarayonida sezgining tamomila yo’qolib qolishiga o’xshaydi, masalan, xid bilish sezgilari atrof-muxitga yoqimsiz xid yoyilgandan keyin ko’p o’tmay batamom yo’qolib qolishi xam oddiy xodisadir. Agar tegishli modda og’izda bir oz vaqt saqlab turiladigan bo’lsa, ta’m bilish sezgisining jadalligi susayadi va sezgi umuman yo’qolib ketishi mumkin.
   
2. 
   Adaptatsiya deb yuqorida bayon etilgan xodisalarga yaqin bo’lgan, kuchli qo’zg’atuvchining ta’siri ostida sezgining zaiflashib qolishi bilan ifodalanadigan xodisaga xam aytiladi. Adaptatsiyaning bu ikki turi negativ adaptatsiya deyiladi, negaki, bunda analizatorning sezuvchanligi susayadi.
   
3. 
   Kuchsiz qo’zg’atuvchining tasiri ostida sezgirlikning oshishi xam adaptatsiya deyiladi, bu pozitiv adaptatsiya deb xam ataladi. Masalan, qorong’ulik ko’p bo’lishi natijasida ko’z sezuvchanligi ortadi. (Graf Monte Kristo misolida tushuntirish mumkin).
   

Marining ko‘zi harakatlanishi bilan proektordagi rasm ham harakatlana boshlaydi. Mari qaerga qaramasin tasvir ham shu tomonga

harakatlanadi. Agar biz bunday qurilmani yon tomondan yuz orqali joylashtirsak, Mari nimani ko‘rar ekan? Birinchidan,u to‘liq manzarani ko‘radi. Lekin bir necha soniyadan so‘ng uning ko‘rish tizimida charchoq kuzatiladi va narsalar boshqacha ko‘rina boshlaydi. Oz-ozdan tasvir yo‘qola boshlaydi, birozdan so‘ng tasvir to‘liq yoki tanish bo‘lak shaklida tiklanadi va keyin g‘oyib bo‘ladi.

Sezgi psixik jarayonlarning boshlang‘ich darajasi hisoblanadi. Faqat sezgi jarayoni orqali ma’lumotlar bizning ongimizga kirib keladi. Sezgi faqat “signallar” tizimi deb e’tirof etilsa xato bo‘ladi. Ular narsalarning subyektiv xususiyatlarini ham aks ettiradilar. Sezgi tufayli bizda obyektiv dunyoning subyektiv obrazi paydo bo‘ladi. Bu obyektiv dunyoning subyektiv obrazi insonga tashqi muhitga moslashish imkoniyatini beradi.