|
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA'LIM VAZIRLIGI
O‘ZBeKISTON RESPUBLIKASI SOG‘LIQNI SAQLASH VAZIRLIGI
TOSHKENT TIBBIYOT AKADEMIYASI
SOLIQLAR VA SOLIQQA TORTISH
fanidan
GLOSSARIY
Toshkent 2015
GLOSSARIY
Soliqlar - bu tashki kurinishi jixatidan xukumatning bajargan xizmatlari uchun xakdir. Ammo moxiyati jixatidan soliq tulovchilar bilan davlat urtasidagi majburiy xarakterga ega bulgan pul munosobatlarini bildiruvchi davlat pul fondini shakllantiruvchi pul fondidir
Soliqlarning belgilari: majburiylik, kat'iylik, doimiylik, tulovchining shaxsan uziga kaytib kelmasligidir. Ammo mamlakat miqiyosida xamma tulangan soliqlar ijtimoiy xizmatlar tarikasida xamma soliq tulovchilarga kaytib keladi.
Davlat byudjeti - davlatning eng markazlashgan pul fondini tashkil etish va undan foydalanishni ifoda etuvchi pul munosobatlarini anglatadi. U iktisodiy kotegoriyadir. Davlat byudjeti daromadlar va xarajatlar balansi shaklida tuziladi. Daromadlar asosan soliqlar va yigimlardan tashkil topadi. Xarajatlar esa ijtimoiy tarbiya soxalariga(maorif, madaniyat, soglikni saklash, fan, kadrlar tyyornlash, sotsial ta'minot), mexnatkashlarni ijtimoiy ximoya kilishga, markazlashgan investitsiyalarga, davlat xavfsizligini saklashga, mamlakat ichida tartibni saklashga, davlat boshkaruvini tashkil etish, mudofaa va boshka maksadlarga yunaltiriladi.
Byudjetdan tashkari fondlar - bu davlatning byudjetidan tashkarida majburiy tashkil etadigang fondlaridir. Bunday fondlarga: ijtimoiy sugurta badallari xisobidan tashkil etiladigan pensiya fondi, bandlik fondi, kasaba uyushmalari fondi, davlat mulki kumitasi fondlari kiradi.
Davlat byudjeti va byudjetdan tashkari fondlar makroiktisodiy fondlar bulib davlatning jamlangan (konsolidirovanniy) byudjetini tashkil etadi.
Iktisodiy kotegoriyalar funksiyasi - bu doimiy kaytarilib, uzluksiz xarakatda bulgan voke'likni ifodalaydi. Voke'lik muxim bulganidan kotegoriyaning moxiyatini ochib beradi. Funksiyasiz kotegoriya, kotegoriyasiz funksiya bulmaydi. Voke'liklarni faktgina anglash mumkin, kuz bilan kurib bulmaydi. Shuning uchun funksiyalar tugrisida baxs bulib turadi.
Soliqlarning funksiyalari – bular tugrisida yagona fikr yuk. Chunki funksiya abstrakt voke'lik bulganligi uchun xar bir iktisodchi uzini dunyokarashiga karab funksiya tugrisida fikr yuritadi. Funksiya tugrisida baxslashuv davom etmokda. Biz uz xukukimizdan foydalanib soliqlarning kuyidagi funksiyalarini mavjudligini tan olamiz: xazina(fiskal), kayta taksimlash, ragbatlantirish, nazorat va xarajatlar tugrisida axborot funksiyalaridir.
Yalpi ichki maxsulot (YaIM) - bu ma'lum bir davrda (yil) mamlakat ichida yaratilgan barcha tovarlar va xizmatlarning bozor baxosidagi kiymatidir.
Soliq tuzilish tizimi - bu soliqlarning tashkil kilish uslublari, elementlari va tamoyillari yigindisidan iboratdir.
Soliqlarning tashkil kilish uslublari – bular uz navbatida ikkiga bulinadi: ixchamlashtirilgan va umumiy tartibda tashkil kilishdir.
-
Ixchamlashtirilgan soliqlarni tashkil kilish O‘zbekiston Respublikasi soliq siyosatida 1998 yildan boshlangan uslubdir. Bunday uslubda tashkil kilingan soliqlarga: kichik korxonalarning yagona soligi, kishlok xujaligi tovar ishlab chikaruvchilarining yagona yer soligi va savdo xamda umumiy ovkatlanish tashkilotlarining ixchamlashtirilgan soliqlari kiradi.
-
Umumiy tartibda soliqlarni (ixchamlashmagan) tashkil kilish. Bu usulga ixchamlashtirilmagan soliqlarni tashkil kilish kiradi.
Soliq elementlari – bu soliqlarning biron-bir tomonini kursatuvchi kismidir. Soliq elementlariga soliq sub'ekti, ob'ekti, stavkasi, imtiyozlari, manbai, yuki (ogirligi) va boshkalar kiradi.
Soliq subyekti – bu soliq munosabatlarida katnashuvchi tomonlardir. Bizning soliq konunchiligimizda soliq sub'ekti soliq tulovchi yuridik va jismoniy shaxslardir. Lekin soliq munosabatlarida albatta bir tomonda davlat (uning nomidan soliq xizmati xodimlari) katnashadi va u soliqlarni yigib uzining pul fondiga tushushushini nazorat kiladi.
Soliq obyekti – bu soliq tulovchilarning ixtiyorida bulgan daromadlar, mol-mulklar, tovarlar (ishlar, xizmatlar) oborotidir. Soliq kodeksida xar bir soliqning uz ob'ekti aloxida kursatib berilgan.
Soliq stavkasi – soliqni xisoblashda kullaniladigan me'yor(normadir). U soliq tulovchining daromadi, mulki, oborotidagi davlatning xissasidir. Soliq stavkasi Respubliamiz soliq konunchiligida proporsional, progressiv, nolli va kisman regressiv stavka turlariga bulinadi.
Soliq imtiyozlari - bu soliqlardan kisman, tulik, vaktinchalik yengilliklar berish va soliq bazasini kamaytirish yuli bilan imtiyozlar berishni ifoda etadi.
Soliq manbai. Soliq nimadan tulansa, usha narsa soliq manbai bula oladi. Tugri soliqlarda soliq manbai daromadlardir. Egri soliqlarda esa manbai tovarlar(ishlar, xizmatlar) sotish oboroti tushumi buladi.
Proporsional soliq stavkasi - bunda stavka uzgarmasdan daromad, oborot, xarajat oshgan takdirda xam stavka proporsiyasi uzgarmaydi.
Progressiv soliq stavkasi - bu stavkada daromad yoki boshka ob'ekt kiymati oshib borishi bilan birga soliq stavkasi xam oshib boradi. Masalan bizning soliq konunchiligimizda jismoniy shaxslarning daromadiga soliq buyicha shunday stavka kullaniladi.
Regressiv stavka - bu soliq stavkasida daromad oshishi bilan yoki soliq ob'ekti uzgarishi bilan soliq stavkasi kamayib boradi.
Soliq deklaratsiyasi - bu soliq tulovchilarning soliq idoralariga uzlarining jami olgan daromadi, kilgan xarajatlarit va konun buyicha soliqdan imtiyozlarini kursatuvchi yozma ravishda berilgan xujjat – bayonnomadir. Bu xujjat soliqni xisoblash uchun soliq tulovchilar tomonidan davlat soliq xizmati idoralariga xar yili 1 apreldan kechiktirmay topshiriladi.
Davlatning soliq siyosati - bu soliq soxasidagi davlatning anik muljallangan xukukiy me'yorlar va amalga oshirib borayotgan chora-tadbirlari yigindisidir. Soliq siyosatida xam davlat isloxotlarni asta-sekin, boskichma-boskich olib bormokda.
Soliq strategiyasi - bu davlatning uzok yillarga muljallangan soliq soxasidagi yunalishlar yigindisidir. Bu strategiya odatda 5,10,15 yillarga muljallab tuzilgan konsepsiyalar yigindisi shaklida tashkil topadi.
Soliq taktikasi - bu davlatning soliq strategiyasini ma'lum kiska muddatlarda(chorak, yil) xatga tadbik kilish chora-tadbirlaridir.
Yuridik shaxslar - bu uz mulkiga ega bulgan va uz majburiyatlarini shu mulklar bilan bajaradigan, soliq idoralarida ruyxatdan utgan, bankda xisob schetiga, mustakil buxgalteriya balansiga ega bulgan korxona, tashkilot, birlashma va ularning mustakil shaxobchalariga aytiladi.
Soliq to‘lovchilarning indefikatsion rakami(STIR) - soliq tulovchining soliq idoralaridan ruyxatdan utganligini kursatuvchi dalildir.
Rezidentlar – O‘zbekiston xududida tashkil etilgan va ruyxatdan utgan yuridik shaxslar yoki bosh korxonasi O‘zbekistonda joylashgan bulib, O‘zbekistondan tashkarida ruyxatdan utgan yuridik shaxslardir. Rezidentlar xam O‘zbekiston xududida xam chet elda olgan daromadlaridan olgan daromadlaridan soliq tulaydilar.
Norezidentlar – O‘zbekiston xududida tashkil etilmagan yoki boshka korxonasi O‘zbekistonda joylashmagan yuridik shaxslardir. Norezidentlar fakat O‘zbekiston xududida xam chet elda olgan darormadlaridan soliq tulaydilar.
Soliq konunchiligi buzilganda kullaniladigan jazolar (sanksiyalar) – bu intizomsiz soliq tulovchilarga nisbatan soliq konunchiligi buzilganda beriladigan jazolardir. Ular uch xil buladi: ma'muriy, moliyaviy va jinoiy.
Soliq xisobi – bu xar chorakda bir marta usib boruvchi yakun bilan xakikiy topilgan daromaddan kelib chikib tuziladigan va buxgalteriya xisoboti topshirgan kunda soliq idorasiga topshiriladigan, korxonaning xakikiy byudjetga tulanishi lozim bulgan daromadga solinadigan soliq summasini bildirgan xujjatdir. Yil tugashi bilan yillik soliq xisobi tuziladi va bu xujjat korxona bilan byudjet urtasidagi munosobatlarni oxiriga yetkazadi, ya'ni xisobot davri oxirida kim kimga karzdorligi kolganligi aniklanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
