|
GEMORRAGIYa SINDROMINING DIAGNOSTIKASI
VA KLINIKASI.
O‘tkir qon yo‘qotish belgilari qon ketish tezligi va yo‘qotilgan qon ketishi
qancha kuchli bo‘lsa, o‘tkir qon yo‘qotish klinik manzarasi shuncha og‘ir kechadi.
Qon hajmining 1/3 qismini tez yo‘qotilishi hayot uchun xavf soladi; umumiy qon
hajmining yarmini yo‘qotish esa tez o‘limga olib keladi. O‘rtacha hisoblaganda, 65
kg og‘irlikdagi insonni qon hajmi 5 litrni tashkil qiladi. Shunday qilib, 1,5-1,7 litr
qon yo‘qotish juda xavfli, 2,5 litr esa o‘limga olib keladi. Bu hollarda qonning tez
oqib ketishi, uzoq qon ketishda moslashuvchi mexanizmlar ishga tushishga
ulgurmaydi. Ammo, gemorragiyada individual sezuvchanlik bilan bog‘liq faktorlar
ham bo‘ladi. Masalan, yosh bolalar va qariyalar qon yo‘qotishni yomon
o‘tkazadilar. Organizmning umumiy holati – ozg‘in, holsiz, jismoniy charchagan,
kasallik va operatsiya o‘tkazgan, semiz shaxslar qon ketishni yomon o‘tkazadilar.
Ayollar esa qon yo‘qotishga chidamli. Surunkali qon ketishda moslashtiruvchi
mexanizmlar qon ketishni muvofiqlashtiradi.
O‘tkir qon yo‘qotish belgilari.
Teri qoplamlari, shilliq qavatlarni quruqligi,
yuzni oqarib ketishi, ko‘z oldi qorong‘ilashishi, quloqda shovqin, bosh aylanish,
ko‘ngil aynish, qayt qilish kuzatilishi mumkin. Puls tezlashgan, kuchsiz, ipsimon
bo‘ladi. Arterial va markaziy venoz bosimining pasayishi aniqlanadi. A/B 60-50
mm sim ust va undan pasayganda oliy nerv faoliyati buziladi: dastlab bezovtalik,
keyin qo‘rquv, halok bo‘lish hissi, yuzning tushkunlik ko‘rinishda bo‘lishi,
dezorientatsiya, depressiya, hushni chalkashligi va yo‘qotish bo‘ladi. Hushni
yo‘qotgandan keyin talvasa, siydik, axlatni ixtiyorsiz ajralishi va o‘lim kuzatilishi
mumkin.
Gemorragiyani aniqlash uchun qon ketish joyini, sabablari va maxsus
belgilarini aniqlash kerak. O‘tkir qon ketishining diagnostikasi qiyin emas.
Hamshiralik jarayoni birinchidan qon ketish sindromini tezkor aniqlashdan
boshlanishi kerak. Bemorning keskin rangi o‘chib, oqarib, qon bosimi tushib
121
ketadi, nafas olishi tezlashadi, taxikardiya kuzatiladi. Yo‘qotilgan qon
hajmini aniqlash kiyin. Buning uchun qonning tarkibiy qismlarini aniqlash
zarur.
Tashqi gemorragiyada katta magistral qon tomirlar devorining butunligini,
qonning rangini, oqish tezligini tekshirish kerak. Yurakka yaqin venalardan qon
oqayotganda gemga qarab yurak va nafas fazalarini sezish mumkin. Nafas
olishda toraksning so‘rish faoliyati hisobiga venalardan qon oqishi kamayadi,
nafas chiqarganda u ko‘payadi. Gemorragiya o‘pka ventilyasiyasi tezligi bilan
sinxron bo‘ladi. Servikal venalarning shikastlanishi juda katta xavf tug‘diradi.
Bunda aeratsiya hisobiga bo‘lgan salbiy bosim tashqi muhitdan havo kirishiga
olib keladi. Bosh miya, yurak tomirlarida havo emboliyasi kuzatilishi mumkin.
Kapillyar qon ketishi mayda arterial va vena tomirlari shikastlanganda
vujudga keladi. Uning rangi, tezligi, miqdori arterial va venoz gemorragiyalardan
farqlanadi va nisbatan juda ko‘p bo‘lmaydi. Ammo shikastlangan maydon katta
bo‘lsa, yo‘qotilgan qonning miqdori klinik ahamiyatga ega. Kapillyar qon
ketishda butun to‘qimadan qon ketadi.
Gemorragiyada markaziy vena bosimini (MVB) aniqlash kerak, normada bu
bosim 35-100 mm suv ust teng. MVB kamayishi yurak kameralariga kam qon
oqib kelishidan dalolat beradi.
Ichki qon ketishining klinik belgilari har-xil bo‘ladi. Bu holatlar shikastlangan
organ va bo‘shliqlarga bog‘liq. Ba’zi hollarda ketayotgan qonning miqdori ko‘p
bo‘lmasa ham xavf-xatar katta bo‘lishi mumkin. Masalan, miyaga oz qon
quyilganda hayot faoliyatini boshqaruvchi markazlar qisilib qolib, o‘lim
kuzatilishi mumkin. Perikardga quyilgan qon yurakni kisib qo‘yib, uning
harakatini kamaytiradi. Natijada, yurak tamponadasi rivojlanadi. Me’da osti
beziga qon quyilishi tripsinni aktivlashtirib, gemorragik pankreatit keltirib
chiqaradi. Ichki qon ketishning klinik belgilari umumiy va mahalliy
simptomlardan iborat. Umumiy simptomlarga: rangparlik, bosh aylanishi, hushdan
ketish, taxikardiya, qon bosimining pasayishi kiradi. Mahalliy simptomlar
quyidagilardan iborat: parenximatoz a’zolarning yorilishida gemoperitoneum,
122
gemotoraks, qorinda og‘riq, qorin pardaning ta’sirlanish simptomlari, qorin oldi
devorining taranglashuvi, qorin yon sohalarida perkutor to‘mtoqligi, gemotoraksda
– nafas siqishi, perkutor tovushning to‘mtoqligi, ovoz qaltirashining susayishi,
nafas shovqinlarining pasayishi. Ichki qon ketish sababini lokalizatsiyasini doim
aniqlab bo‘lavermaydi. Masalan, najasda qon aralashganda, me’da-ichak
yo‘llarining barcha qismidan qon ketishi mumkin. Urnada qon paydo bo‘lsa,
xastalik belgilari buyrakda, siydik pufagi va yo‘llarida bo‘lishi mumkin.
Og‘izdan qon ketganda o‘pka va nafas olish a’zolarining yuqori qismlari,
halqum, qizilo‘ngach, me’da, o‘n ikki barmoq ichak kasalliklari bo‘lishi
mumkin. Gemorragiyani diagnostikasida qonning rangi, oqish tezligi ham
ahamiyatlidir. O‘pkadan qon ketayotganda, uning rangi qip-qizil, ko‘pirgan havo
zarrachalari bo‘ladi. Qayt qilgandagi «
Do'stlaringiz bilan baham: |
