|
Tasnifi:
Etiologiyasiga ko‘ra:
1. Spetsifik. 2. Nospetsifik.
To‘qimalarning zararlanish darajasiga ko‘ra:
yuzaki, chuqur, butunlay.
Klinik kechishiga ko‘ra:
quruq, xo‘l.
Jarayonnning joylashishiga ko‘ra:
terida, teri osti kletchatkasida, mushaklarda,
ingichka ichakda, o‘t pufagida, bachadonda.
Nospetsifik gangrenalar
shikastlanishlar yoki qon tomirlar va to‘qimalarning uzoq
vaqt siqilishi, kuyishlar, xirurgik infeksiyalar, trofik o‘zgarishlar (yotoq yaralar,
yaralar), tromboz va emboliyalarning natijasida rivojlanadi.
Spetsifik gangrenalar
s
petsifik gangrenalar ateroskleroz, obliteratsiyalovchi
endarterit, zaxm, endokrinologik kasalliklar – qandli diabet natijasida rivojlanadi.
279
Klinik manzarasining xususiyatlariga ko‘ra spetsifik gangrenalarning
tarkibiga yana quyidagilar ham kiritiladi: aterosklerotik yoki keksalik gangrenasi,
o‘spirinlik (yuvenil) yoki spontan gangrenasi, simmetrik gangrena.
Quruq gangrena
ko‘pincha oyoq qo‘llarda kuzatiladi. U asosan qon aylanishi
buzilishi sekin asta rivojlanib borayotgan ojizlangan, ayniqsa oyoq yoki qo‘llarga
tashqi muhitning noqulay omillari ta’sir qilayotgan bemorlarda kuzatiladi. Quruq
gangrenada to‘qimalar suvsizlanadi, quriydi va mumiyolanadi, dag‘allashib
bujmayadi, jigarrang yoki ko‘kimtir qora rangga kiradi. Jarayon chegaralangan
bo‘ladi va zo‘raymaydi. Gistologik nuqtai nazardan to‘qimalarda hujayra
yadrolarning parchalanishi bilan, eritrotsitlar va leykotsitlarning parchalanishi,
plazma oqsillarining ivishi ko‘rinishida koagulyasion nekroz rivojlanadi.
Klinik manzarasi.
Kasallikning boshlang‘ich bosqichlarida qo‘l oyoqlarning
shikastlangan joyidan distal qismlarida kuchli ishemik og‘riqlar kuzatiladi. Qo‘l
oyoqlar oqish bo‘lib, soviydi, terisi marmar rangga kira boshlaydi. Yuzaki va
chuqur sezgi yo‘qolib, oyoq qo‘llarning faoliyati buziladi. Periferik arteriyalarda
tomir urishi aniqlanmaydi. Agarda magistral tomirlarning shikastlanishi bilan bir
vaqtning o‘zida kollateral tomirlarning spazmi kuzatilsa gangrena kattagina
sohalarni egallaydi. Bunda tirik to‘qimalarni sog‘ to‘qimalardan ajratib turuvchi
demarkatsion val rivojlanadi. O‘lik to‘qimalarning ko‘chishida demarkatsion
chiziqda biriktiruvchi to‘qima hujayralari rivojlanadi, leykotsitlar to‘planib,
granulyasiya shakllanadi. Tirik va o‘lik to‘qimalar orasidagi chegara toki o‘lik
to‘qimalar ko‘chib tushmagunicha yanayam chuqurlashaveradi. Ko‘chib
tushganidan keyin esa uzoq vaqtda tortiluvchi granulyasiyalanuvchi jarohat qoladi.
Quruq gangrenada to‘qimalarning mumiyolanishi kuzatiladi. Toksik moddalarning
so‘rilishi juda ham kam bo‘lganligi uchun organizmning intoksikatsiyasi
kuzatilmaydi. Odatda bemorlarning umumiy ahvoli qoniqarli bo‘ladi. Agarda
quruq gangrenaning sababi to‘qimalarning mahalliy shikastlanishi (lat eyish, sovuq
urishi) bo‘lsa, oyoq qo‘llarning boshqa joylarida qon aylanishning buzilishi, teri
ranggi va haroratining o‘zgarishi kuzatilmaydi.
280
Davolash:
oyoq qo‘llarni immobilizatsiya qilish, quruq bog‘lamlar qo‘yish,
fizioterapevtik muolajalar (UVCh, kvars bilan nurlantirish), nekrektomiya, oyoq
qo‘llarni amputatsiya qilish.
Ho‘l gangrena
asosan to‘la bemorlarda qon aylanishining o‘tkir buzilishi (yirik
qon tomirlarining shikastlanishi, emboliya) natijasida uchraydi. Ko‘pincha
jarayonga yiringli yoki chirituvchi infeksiya ko‘shiladi. Ho‘l gangrenaning
rivojlanishiga to‘qimalar shishi (yurak etishmovchiligida, buyrak kasalliklarida va
boshqalarda) dan tashqari qandli diabet ham sabab bo‘ladi.
Qurishga ulgurmagan o‘lik to‘qimalar mikroblar uchun yaxshigina oziq
muhiti bo‘lib xizmat qiladi. To‘qimalarning chirib (putrid) parchalanishi
kuzatiladi. Ko‘pincha jarayon anaerob infeksiya (gazli gangrena) bilan birga
kechadi, parchalanayotgan to‘qimalar kulrang yashil rangli, iflos, sassiq hidli
massaga aylanadi. To‘qimalar parchalanish mahsulotlarining qonga so‘rilishi
natijasida organizmning og‘ir intoksikatsiyasiga sabab bo‘ladi. Demarkatsion
chiziq hosil bo‘lmaydi, faqat ba’zangina chegaralangan jarayonlarda granulyasion
val shakllanadi xalos.
Klinik manzarasi.
Kasallik avj olib borish bilan kechadi. Oyoq qo‘llar boshida
oqish rangga kirib soviy boshlaydi, keyinchalik esa ko‘kimtir qizil dog‘lar paydo
bo‘ladi, epidermis ko‘chishi natijasida o‘tkir hidli qonli ekssudat bilan to‘lgan
pufakchalar paydo bo‘ladi. To‘qimalar shishi keskin orta boradi. Zararlangan oyoq
qo‘llarda kuchli og‘riqlar paydo bo‘ladi. Mahalliy jarayonlar og‘ir umumiy
intoksikatsiya bilan kechadi. Bemor yuzining ranggi kulrang tusga kirib, tili
quriydi, puls to‘lishi susayadi, arterial bosimi pasayadi, to‘la apatiya rivojlanadi.
Tana harorati baland bo‘lib, gektik tus oladi. Bularning natijasida bemorlarning
hayoti xavf ostida qoladi. Diabetik gangrena ayniqsa og‘ir kechadi. Qandli diabeti
bo‘lgan bemorlar organizmining qarshilik kuchlari va to‘qimalar regenerativ
xususiyatlari susaygan, yiringli yallig‘lanish jarayonlarining qo‘zg‘atuvchilariga
beriluvchanligi esa oshgan bo‘ladi. Shu sababli ikkilamchi yallig‘lanish
rivojlanishi oson va jarohatlarning regeneratsiyasi esa qiyin bo‘ladi. Ho‘l gangrena
har-xil a’zolarda bo‘lishi mumkinligi tufayli, klinik manzarasi turlicha bo‘ladi va u
281
to‘qimalarning turiga, zararlangan a’zolarning joylashgan joyiga va xarakteriga
bog‘liq. Ichki a’zolarning o‘lishi ham ho‘l gangrena ko‘rinishida kechadi. Qorin
bo‘shlig‘i a’zolari uchun qorin parda ta’sirlanish simptomlari va peritonit
rivojlanishi xos bo‘ladi. O‘pka gangrenasi ham o‘ziga xos belgilar bilan kechadi.
Davolash.
Intoksikatsiya bilan kurash, modda almashinuvi buzilishini (diabet)
bartaraf qilish, antibakterial terapiya, infuzion terapiya, yurak vositalari, bemorlar
hayotini saqlab qolish maqsadida jarayonni chegaralanishini kutmasdan oyoq
qo‘llarni amputatsiya qilish.
Do'stlaringiz bilan baham: |
