Toshkent Tibbiyot Akademiyasi 1-son davolash ishi fakulteti 113-b guruh talabasi

Айрим ҳужайраларда хромосома сони бир неча марта ортади ва бу жараён G2 дан сўнг ҳужайра ядросининг қобиғи сақланган ҳолда, урчуқ иплари ҳосил бўлмасдан рўй беради. Митоз бўлинишидаги метафаза, анафаза, телофаза босқичлари. Баъзан ядро профазадаги каби эриб кетсада, хромосомалар ҳужайра қутбларига тарқалмайди ва хромосомаларнинг хроматидаларга ажралиши билан қайта ядро қобиғи ҳосил бўлади. Натижада хромосома сони она ҳужайраникига нисбатан 2 марта ортган полиплоид ҳужайра ҳосил бўлади. Бу жараёнга эндомитоз дейилади. Полиплоид ҳужайранинг ўзи худди шундай жараённи қайта ўтаб хромосома сонини яна ҳам орттириб олиши мумкин. Эндомитоз турли ўсимлик ва ҳайвон ҳужайраларида учрайди. Бу жараён айниқса, фаолиятлари жадаллашган ҳужайралардан (масалан, жигар ҳужайраси) ташкил топган аъзо ва тўқималарда бўлади. Баъзан митоз жараёнинииг охирги даврида қутбланган хромосомалар атрофида алоҳида ядролар ҳосил бўлади-ю, лекин цитотомия кечмайди. Бунинг оқибатида ҳужайрада икки ядроли (ҳар бир ядросидаги хромосома сони она ҳужайрасига тенг бўлган) ҳужайра пайдо бўлади.

Ҳужайранинг бўлинишига таъсир этувчи омиллар ҳилма-ҳилдир. Ҳужайра митотик бўлинишининг жадаллиги сутка вақтига ҳам боғлиқ бўлади. Кундуз куни серҳаракат бўлган мавжудотлар ҳужайрасида бўли- ниш кечаси жадал бўлса, аксинча, кечқурун фаол ҳаёт кечирадиганларда эса кундузи жадал бўлади. Ҳужайранинг бўлинишига таъсир этувчи омиллар мавжуд. Тўқималарнинг парчаланишидан ҳосил бўлган маҳсулот ўз атро- фидаги тирик ҳужайраларнииг бўлинишини кучайтиради, бу ҳолат жаро- ҳатланган тўқима ёки аъзонинг тикланишида аҳамиятлидир. Ҳужайралар кўпайиши организм ҳаёт фаолиятидаги нейро-гуморал бошқариш механизмига эга. Кўпгина эндокрин безлар фаолияти бўлиниш жараёнини тезлаштириб ёки сустлаштириб туради. Аъзода ҳужайра миқдорининг одатдагидай бўлиши ва ҳужайранинг ҳаёт фаолияти мобайнида бир меъёрда бўлиниб туришиини таъминловчи физиологик механизмлар мавжуддир. Шу механизмлар ва атроф-муҳит омиллари таъсирига жавобан тинимдаги ҳужайраларнинг митотик циклига кириш ёки бўлинаётган ҳужайраларнинг тиним ҳолатига ўтиши каби жараёнлар амалга ошади. Ҳужайра кўпайишини бошқарувчи омиллар асосан 2 гурухга бўлинади: 1) ҳужайрадан ташқари (экзоген) 2) ҳужайра ичи (эндоген). Экзоген омиллар ҳужайрани ўраган муҳитда бўлиб, ҳужайра мембранаси билан ўзаро таъсирда бўлади.