Toshkent pediatriya tibbiyot instituti

yoruglik  bosqichi  deb  ataladi.  Yorug‘lik  bosqichida  suvning 
parchalanishi (fotoliz) natijasida molekulyar kislorod (02) hosil bo‘ladi. 
G‘alayonlangan  elektronlar  energiyaning  bir  qismi  ATF  sinteziga 
sarflanadi.  

---

 
59 
Fotosintezning  keyingi  jarayonlari  ham  yorug‘likda,  ham 
qorong‘ilikda  kechganligi  sababli  fotosintezning  qorongilik  bosqichi 
deb ataladi. Unda uglevodlar sintezlanadi.  
6S02 + 24N  
► S6N, 206 + 6N20 
Xemosintez 
assimilyasiya 
sulfo-ferro-, 
nitrobakteriyalarda 
kuzatiladi.  Bunda  oltingugurt,  temir,  azot  oksidlanishidan  hosil 
bo‘luvchi  energiyadan  foydalanib  anorganik  moddalardan  yuqori 
molekulyar 
organik 
moddalar 
sintezlanadi. 
Jumladan, 
nitrobakteriyalardagi  ekzotermik  kimyoviy  reaksiyani  quyidagicha 
ifodalash mumkin:  
2N3 + 302 = 2NSh2 +2N20 + 158kkal 
 

---

 
60 
       Geterotroflar  -  assimilyasiya  uchun  tayyor  organik  moddalardan 
foydalanadilar (oqsil biosintezi, yog‘larning sintezlanishi, glikogen hosil 
bo‘lishi).  Hamma  hayvonlar  ayrim  o‘simliklar,  parazit  bakteriyalar, 
zamburug‘lar  xam  geterotrof  organizmlar  hisoblanadilar.  Gsterotrof 
organizmlar  oziqni  xujayraga  kirishiga  qarab  2  turga,  oziq  turiga  qarab 
ham ikki turga bo‘linadi (yukoridagi jadvalga qarang).  
Miksotrof  organizmlarda  sharoitga  qarab  autotrof  yoki  geterotrof 
assimilyasiya kuzatiladi (yashil evglena, volvoks). yetuk, sog‘lom odam 
organizmida  assimilyasiya  va  dissimilyasiya  bir-biriga  teng  holda 
kechadi.  Lekin  ayrim  kasalliklarda,  xilma-xil  zo‘riqishlarda  modda 
almashinuvi  buziladi.  Umuman  olganda  yosh,  o‘suvchi  organizmda 
modda  va  energiya  almashinuvi  jadal  kechadi.  Masalan:  1  yoshgacha 
bo‘lgan bolalarda 1 minutda yurak 100-120 marta uradi, ular 1 minutda 
30-35  marta  nafas  oladilar.  Bu  hol  organizmda  energiyaga  talab  katta 
ekanligini ko‘rsatadi.  
Tashqaridan  kiruvchi  mineral  tuzlar  ham  modda  almashinuvi 
natijasida  o‘zlashtiriladi.  Kalsiy  tuzlari  qon  ivishida,  suyaklarning 
rivojlanishida,  mushaklarning  faoliyatida  zarur,  temir  tuzlari  esa 
gemoglobin tarkibining asosini tashkil etadi. Agarda odam organizmida 
yod  almashinuvi  buzilsa  qalqonsimon  bez  faoliyatida  o‘zgarishlar 
kuzagiladi.  
Tasirlanuvchanlik  -  organizmning  tashqi  va  ichki  tasirotlarga 
bo‘lgan  javobidir.  Nerv  sistemasi  rivojlanmagan  organizmlarda 
ta'sirlanuvchanlik tropizm, nastiya, tassis shaklida namoyoi bo‘ladi.  
Ta'sirlanuvchanlik  organizmning  doimo  o‘zgarib  turuvchi  tashqi 
muhit  sharoitlariga  moslashishini  ta'minlaydi.  Harakat  qilish  ham  tirik 
mavjudotlarga xos hususiyatlardan, ta'sirlanuvchanlikning tashqi ifodasi