Toshkent moliyainstituti n. Atayeva, F. Rasulova, M. Salayeva, S. Hasanov

hisoblanadi.  Ikkinchi  bosqich  -   amaliy  tajriba  va  uchinchi  bosqich  -  

sogiom  aql  boiib,  ularni  kitobdan  olib  bolmaydi,  ular  kundalik 

tajribalardan  yuzaga  keladi  To‘rtinchi  bosqichda  inson  betakror  aql- 

idrok,  tahlillash  va  umumlashtirish,  narsalarni farqlash  qobiliyatiga  ega 

boladi.  Bu  qobiliyat  insonni  umumiy farovonlikka  olib  kelishi  kerak. 

Beshinchi bosqichda olamdagi jamiki narsalar bir butun,  barcha odamlar 

o ‘zaro  teng  ekanligi  anglab  yetiladi.  Krishna  Arjunani  bilishning  shu 

bosqichiga yetaklaydi.

Miloddan  oddingi  birinchi  ming  yillik  o6rtalarida  Hindistonda 

oilaviy  tarbiya  sohasida  qat’iy  an’ana  shakllangan.  Oila  tarbiyasida 

muntazam  ta’lim  ko6zda  tutilmagan  bo6lsa-da,  oila  tarbiyasini  olib, 

keyingi  sinovlardan  o6ta  olmagan  yoshlami  hayot  qattiq  jazolagan. 

Boshlang6ich  bilimlarga  egalik  ulaming  taqdirlari  uchun  hal  qiluvchi 

ahamiyat  kasb  etgan.  Uch  yuqori  tabaqa yoshlari  voyaga  yetganlik  va

121

---

shogirdlikka  bag‘ishlov  marosimlari  talablariga  javob  bera  olishmasa, 

ulardan yuz o‘girishgan. Ular o‘z tabaqasi vakili bilan oila qurish, bilim 

olishni  davom  ettirish  huquqlaridan  mahrum  qilingan.  Hind —  oriylar 

jamiyatida  oilaviy  tarbiya  natijalari  ana  shu  tariqa  nazorat  qilingan, 

shogirdlikka  inson  hayotidagi  qonuniy  bosqich  sifatida  qaralgan. 

Upanayama  (shokidlikka o ‘tish)  tartibi barcha tabaqa vakillariga bir xil 

boimagan.  Inisiatsiya  (shogirdlikka  baishlov  tadbiri)  muddati 

brahmanlar uchun 8 yosh, kshatriylar uchun  11, vayshilar uchun  12 yosh 

qilib belgilangan.

Brahmanlarning  taiim   dasturi  ancha  toiiq  va  serqirra  boigan 

Kshatriylar  dasturida  harbiy  bilimlami  egallash  ustuvorlik  qilgan, 

vayshilar  taiim i  kasb  -  hunar  egallashga  yo‘naltirilgan.  Taiimning 

davomiyligi  odatda  sakkiz  yildan  oshmagan.  Favqulodda  hollarda  u 

yana 3 - 4  yilga uzaytirilgan.

Odatdagi  taiim   dasturida,  awalambor,  «Vedalar»ni  aytib  berish 

talab  qilingan,  o‘qish-yozish o‘rgatilgan.  Yuksak bilim dasturi bo‘yicha 

she’riyat va adabiyot, grammatika va falsafa matematika va astronomiya 

o4qitilgan.  Mashgculotlar  o‘qituvchining  uyida  o‘tkazilib,  ko‘p 

jihatlardan  oilaviy  munosabatlarga  asoslangan.  0 ‘quvchi  o‘qituvchi 

oilasining  a’zosi  hisoblanib,  bilim  olishidan  tashqari  hayot  qoidalarini 

ham o‘zlashtirgan.

Puxta  bilim  olgan  yoshlar  bilimdonliklari  bilan  mashhur  boigan 

guru  (ruhiy Hstoz,  obro‘lif  mo‘tabar  zot)lar  huzuriga  borishgan  yoki 

olimlaming bahs-munozaralarida qatnashishgan. Zohidlik yoiiga kirgan 

gumlar  o‘rmonlarga  ketib,  atrofiga  sodiq  shogirdlami  to‘plashgan. 

«Vedalar»dan bilimlami  beruvchi  gum talabalar o‘rtasida temir intizom 

o‘matgan.  Guru aqlni o‘stiradigan muqaddas duo (mantra)lami ohangga 

solib  o‘qigan,  shogirdlar  qunt  bilan  takrorlashgan.  Gumlar  fidoyi, 

olijanob,  shogirdparvar boiishgan,  ammo  intizom  borasida  hech kimni 

ayashmagan.  Gumga  quloq  solmagan  talaba  maktabdan  haydab 

yuborilgan.  «5  A  Tuzugi»  qoidalaridan  birontasini  buzgan  talaba 

o‘qishdan chetlatilgan. Tuzukda sanskritdagi «A» harfi bilan boshlangan 

ehtiyotsizlik 

(Apakshyam), 

itoatsizlik 

(Avinyam), 

xudbinlik 

(Axamkaram),  hasad (Asuyya) va tarbiyasizlik (Asabyata) kabi besh illat