Toshkent moliyainstituti n. Atayeva, F. Rasulova, M. Salayeva, S. Hasanov

«muruwatli»,  « to‘g ‘ri  s o ‘zli»,  «o ‘tkir  zehnlik»  va  «rahmdillik» 

fazilatlariga ega bo

 

‘Iganlarni insonparvar hisoblaydi.

 

Konfutsiy davlat- 

ni  shunday  odamlar  boshqarishini  talab  etadi.  Uning  ta’kidlashicha, 

muruwatli  rahbargina 

xalq  hurmatiga  sazovor  boiadi,  xalqning 

hurmati uning zafarlarga erishuvini ta’minlaydi. Konfutsiyning axloqiy -  

g‘oyaviy  qarashlarida  davlatni  boshqarishda xalqni  qadrlash  muhim 

o‘rinda  turadi.  Uning  fikricha,  xalqqa  muruvvatli  boiish,  oldin  uni

118

---

boyitish,  so6ngra  insonparvaiiikka  o‘rgatish  kerak.  Shunda  rahbaming 

insonparvarligi namoyon boiadi.

Konfutsiy  umri  davomida,  asosan,  ocqituvchilik  bilan  shugcul- 

lanadi.  U  o‘qituvchilik  faoliyatida  o‘qish,  ocrganish  bilan  bilimlami 

egallashga e’tibor berdi. Uning ta5kidlashicha, bola jiddiy va sabot bilan 

mehnat  qilish  orqali  bilimlami  egallashi,  kocp tinglashi,  eshitganlaridan 

eng  muhimini 

bilib  olishi  va  unga  rioya  qilishi  lozim.  Olimning 

fikricha,  bola  kocp  narsani  krishi  va  uni  xotirasida  saqlashi  kerak. 

Insonda  qobiliyat,  donolik  va  aql,  ocqish,  ocrganish,  kocrish,  mehnat 

orqali rivoj topadi.

Konfutsiyning ta’iim nsullari haqida

Konfutsiy  ta’limda  ocqish  va  fikrlash,  ocylash  muhimligini  aytadi. 

Uningcha,  ocqimaslik  va  fikr  yuritmaslik,  bu  -   halokatdir.  Ocqilgan 

kitob  haqida  fikr  qilinmasa,  bunday  ocqishning  foydasi  boimaydi, 

bunday  ocqish kishini  toliqtiradi,  ocqishni  ocylash,  fikrlash  bilan  uzviy 

birlikda, ocz vaqtida  amalga oshirish lozim.

Konfutsiy  taiim-tarbiyaga,  bilim olishga juda katta  e’tibor bergan 

shaxsdir.  Xitoyda  asrlar  mobaynida  Konfutsiyning  turli  maktablari 

yuzaga  kelgan  va  ocsha  maktablarda  oczi  ocqituvchilik  qilgan.  22 

yoshda  taiim   berish  bilan  shugcullanib,  Xitoyning  eng  mashhur 

o‘qituvchisi sifatida shuhrat qozongan. Konfutsiy o‘zi ochgan maktabida 

4  ta  fan:  axloq,  til,  siyosat  va  adabiyot  o‘qitilgan.  Taiim  berishdan 

tashqari  qadimgi  Xitoyning  5  ta  mumtoz  asari  -   «Shuszin»,  « 0 ‘zin», 

«Iszin»,  «Yueszin»  va  «Liszi»ni  to‘plash,  tahrir  qilish,  tarqatish  bilan 

shugiillanadi.

Konfutsiy taiimotiga ko‘ra,  o‘qishda amalda qoilash zarur boigan 

tadbimi  aniqlab  olish  g‘oyat  muhimdir.  Kitobni  o‘qish  va  o‘qilganni 

vaqt-vaqti  bilan  takrorlash  kerak.  Konfutsiyning  har  bir  odamning 

boshqa  odamlarga  munosabatlari  haqida  bildirgan  fikrlarini  uning 

maqtoviga  sazovor bo‘lgan  ishlarida yorqin  ko‘rinishini  aytadi.  Kimdir 

maqtalsa,  u hayotda,  amalda sinab  kocriladi,  uning yaxshi munosabatda 

boclishi,  boshqalar uchun  namuna boiadi.  Munosabat haqida  bu  fikrlar 

Konfutsiyning  bilimni  amalda  sinab  koiish  haqidagi  gcoyalarining 

yorqin ifodasidir.

Konfutsiy,  oczining  pedagogik  faoliyatida  tajribaga  alohida  e’tibor 

beradi.  Masalan,  kishi  nimanidir  biladi  va  hisobini  qiladi.  Bilmasa, 

hisoblay  olmaydi.  Bu -  bilimga to‘g‘ri  munosabatdir.  O ‘qituvchi  to ‘rt 

narsadan:

-  quruq foydasiz fikrlashdan;

119

---

— o ‘z mulohazasida qat’iy turib olishdan;

— qaysarlik qilishdan;

—  faqat  o ‘zi  haqida  o ‘ylashdan  qaViy  saqlanishi  kerak.  Bu 

oyalaming birinchisi sof ko‘ngil bilan munosabatda bo‘lish, ikkinchisi 

shaxsiyatga berilmaslik va qaysarlik qilmaslik.

Konfutsiyning  uqtirishicha,  sof  ko‘ngilli,  har  tomonlama  keng 

o‘ylab  fikr qiladigan umumiy  qilib  aytganda,  aqlli odam  odamlaming 

so‘ziga,  tashqi  ko4rinishiga  qarab  emas,  harakatiga  qaraydi,  yaxshi 

so‘zu  fikrlarini  ma’qullaydi.  Bu  bilan  Konfutsiy  odamni  va  uning 

so‘zlarini tahlil qilishni bilishi kerakligini ta’kidlaydi.

Konfutsiy  ikki  yuzlamachilikni  sahovatlilikning  dushmani  deb 

biladi.  Uning  fikricha,  ikki  yuzlamachi  odamlar  orasida  go‘yo  to5g‘ri 

yoida  borayotgandek  boiadi,  haqiqatda  esa  axloqiy  qoidani  buzadi. 

Konfutsiy bunday odamlar harakatini, fikrini qoralaydi.

Umuman,  Konfutsiy  g‘oyaviy-axlogiy,  ma’rifiy  va  anglash,  bilish 

haqidagi  qarashlari  ilg‘or  fikrli  shogirdlari  tomonidan  davom  ettiriladi. 

Uning  ilm-fanda  erishgan  yutuqlari  Xitoy  madaniyati,  falsafasi  va 

pedagogik fikrlar taraqqiyotiga muhim hissa bo6lib qo‘shildi.

Tarixiy  manbalarga ko‘ra,  ilk Hind maktablari Xorapp  madaniyati