qalbi talab qilgan narsalami ro‘yobga chiqarish imkoniyati, - deydi
Pestalossi, - shaxsning shu narsani ro*yobga chiqarishi uchun harakat
qila bilishiga bog‘ liqdir.
Pestalossi o‘zining umumiy didaktik qoidalariga tayanib turib,
boshlang6ich ta’ limning xususiy metodikasi asosini yaratib berdi.
Pestalossi ona tili o‘qitishning asosiy vazifasi bolaning nutqini
stirish va uning sz boyligini orttirishdan iborat boiishi lozim, deb
hisobladi U savod o‘rgatishda tovush metodini birinchi o‘ringa qydi,
bunday qilish harflami qo‘shib o‘qitish metodi hukmronlik qilib turgan
o‘sha vaqt uchun g‘oyat muhim edi.
Pestalossi ona tili o‘qitishni ko‘rsatmali prinsip asosida olib borish
va bolalarga tabiyot, geografiya va tarixga doir elementar maiumotlar
berib, shu tariqa bolalaming so‘z boyligini orttirish to‘g‘risida qimmatli
ko‘rsatmalar berdi. Pestalossi zeriktirarli va bir xildagi mashqlar
qildirish bilan bolalarda kuzatish, narsa yoki hodisaning belgilarini
aniqlay olish malakasini o‘stirishga, biror narsani aniq va to ia tasvirlab
bera olish malakasini hosil qilishga intildi.
Bolalarda yozuv malakasini hosil qilmoq uchun Pestalossi dastlab
to‘g‘ri va egri chiziqlami - xatlaming elementarlarini chizdirib, mashq
qildirishni tavsiya etdi. U yozuv o‘rgatishni narsalami oichash va
suratini chizish bilan, shuningdek, nutqni stirish bilan bogiab olib
borishni taklif qildi.
Oichashni o‘rgatmoq uchun Pestalossi dastlab to‘g‘ri chiziq
chizishni, so‘ngra burchak, kvadrat chizishni va bu kvadratni boiaklarga
(yarimta, chorakta qilib va hokazo) boiishni o‘rgatishni taklif qildi.
Tarbiyachi bolalarga turli geometrik jismlami ko‘rsatishi va ulaming
nomlarini aytib berishi lozim. Bolalar bu geometrik jismlami kuzatib,
ulaming xossalari va nomlarini o‘zlashtirib oladilar, ulami oichashni
o‘rganadilar.
Bola oichov natijalarini chizib va yozib olishi lozim; bunday
mashqlar bolaga yozuv o‘rgatishning asosidir.
Shunday qilib, Pestalossi jahon pedagogikasining ko‘zga ko‘ringan
nazariyachisi va amaliyotchisi sifatida kambag‘allaming bolalarini
tarbiyalash ishiga o‘zining butun kuchini va bilimini sarfladi. U
odamning barcha tabiiy kuchlarini va qobiliyatlarini bir-biriga uyg‘un
qilib o‘stirishdek vazifani tarbiyaning asosiy vazifasi deb bildi va
elementar taiim nazariyasini yaratdi, bu nazariya. XIX asrda xalq
maktabini rivojlantirishga yordam berdi.
663
Robert Ouen (1771-1858) jahon pedagogika jarayonida birinehi
bo‘lib maktabgacha tarbiya muassasalarini (yasli, bolalar bog‘chasi) va
ishchilaming bolalari uchun keng umumiy ta’lim dasturida bilim
beradigan boshlang‘ich maktabni barpo etdi. U fabrikada ishlab turgan
10 yoshdan oshgan bolalar va o‘smirlar uchun kechki maktab ochib,
o‘qitishrii sanoatdagi unumli mehnat bilan bog‘lab olib bordi, katta
yoshdagi ishchilar uchun kechki klub ochib, bu klubda madaniy-oqartuv
ishlari olib bordi.
1813-yilda Ouen o‘zining «Jamiyatga yangicha qarash yoki
Insonda xarakter tarkib toptirish to‘g‘risidagi tajriba» degan asarini
nashr ettirdi. Bu asarda Ouen shaxsning xarakteri uning irodasidan
mustaqil bo‘Igan atrofdagi muhit sharoiti bilan tarkib topadi, deb
ta’kidladi. Odamlaming illatlari va kamchiliklari, xatti-harakatlari ular
yashab turgan vaziyatga bog‘liqdir. Odam, — deydi Ouen, - o‘z
xarakterini hech qachon o‘zi yaratgan emas va uni yaratish mumkin ham
emas. Uning fikricha, agar biz muhit sharoitini va tarbiyani o‘zgartirsak,
har qanday xaraktemi tarkib toptirishimiz mumkin. Shunday qilib,
Ouenni fikricha, xalqni tarbiyalash va unga ma’rifat berish yo‘li bilan
jamiyatni yangicha tashkil etishga muvaffaq bo‘linadi.
Robert Ouen bolalarga bir yoshidan boshlab ijtimoiy tarbiya berish
g‘oyasini birinchi bo‘lib asoslab berdi va amalga oshirdi hamda jahonda
birinchi bo‘lib kambag‘allaming bolalari uchun maktabgacha tarbiya
muassasasini barpo etdi. Uning ta’lim-tarbiya muassasalarida aqliy va
jismoniy tarbiya berilar, bolalar jamoa ruhida tarbiyalanar edi. Ko‘pgina
ilg‘or arboblar, jumladan, rus revolyusion-demokratlari A.I.Gersen va
N.A.Dobrolyubovlar bu muassasalarga ijobiy baho berdilar.
Katta yoshdagi ishchilar uchun Ouen tomonidan ochilgan madaniy
oqartuv muassasalari ham zo‘r ahamiyatga ega bo‘ldi.
IOGAN
GERBART
(1776-1841)
o‘zining
Do'stlaringiz bilan baham: 
