Toshkent moliyainstituti n. Atayeva, F. Rasulova, M. Salayeva, S. Hasanov

mehr-muhabbat ko‘rsatayotgan joydan qidirganiigini» ochiq aytadi. 

Agar odam xudoni sevsa, u hamma odamlarni ham sevadigan boiib 

qoladi,  chunki  hamma  odam  bir  otaning  bolasi  kabi  aka-uka  va 

opa-singildir, deydi.

Pestalossining aqliy  taiim  to‘g‘risidagi taiimoti  boy va mazmunli 

taiimotdir.  U  o‘zining  shaxsning  hamma  jihatlarining  bir-biriga 

uyg‘unlashib  kamolga  yetishi  to‘g‘risidagi  asosiy  g‘oyasiga  tayanib, 

aqliy  taiimni  axloqiy  tarbiya  bilan  bogiab  olib  borish  kerakligini 

ko‘rsatadi.

Har  qanday  taiim   kuzatishga  va  tajribaga  asoslanishi  hamda 

xulosalar va umumlashmalar darajasiga ko‘tarilishi lozim,  deydi. Uning 

fikricha,  kuzatishlar  natijasida  bolada  ko‘rish,  eshitish  sezgilari  va 

boshqa  sezgilar  hosil  boiadi,  bu  sezgilar  bolada  fikrlash  va  so‘zlash 

ehtiyojini tug‘diradi.

661

---

Odamning  sezgi  a’zolari  yordamida  tashqi  dunyo  to‘g‘risida  hosi! 

qilgan  tasawurlari  dastlab  ravshan  va  aniq  bo‘lmaydi.  Ta’limning 

vazifasi  shundan  iboratki,  u  mana  shu tasawurlami  tartibga  solishi  va 

aniqlashi,  ravshan  tushunchalar  darajasiga  yetkazishi,  «tartibsiz 

tasawurlarni  muayyan  tasawurlarga,  muayyan  tasawurlami  ravshan 

tasawurlarga  va  ravshan  tasawurlami  ochiq  ko‘rinib  turgan 

tasawurlarga»  aylantirishi  kerak.  Ta’lim,  birinchidan,  o‘quvchida 

o‘zining  sezgi  a’zolari  vositasi  bilan  hosil  qilgan  tajribalar  asosida 

bilimlar  zaxirasini  to‘plashga  yordam  beradi,  ikkinchidan,  bolaning 

aqliy qobiliyatlarini o‘stiradi.

Pestalossi  ta’limning  har  bosqichi  uchun  maxsus  ravishda  tanlab 

olingach,  har  bir  bolaning  o‘ziga  xos  aqliy  kuchlarini  hamda 

qobiliyatlarini  tinimsiz  va  muntazam  ravishda  o‘stirib  boradigan  tizim 

vositasi bilan bolalarga aqliy ta’lim berishga intildi.

Pestalossi  ta’limni  soddalashtirishga  va  psixologiya  negiziga 

qurishga intilib, narsalar va buyumlar to‘g‘risidagi har qanday bilimning 

eng oddiy elementlari bor,  odam shu elementlami o‘zlashtira borib,  o‘z 

atrofidagi olamni bilib oladi, degan fikrga keldi.  U son,  shakl  va so‘zni 

mana  shunday  elementlar  deb  hisobladi.  0 ‘qitish  jarayonida  bola 

o‘lchash yo‘li  bilan shaklni,  hisoblash yo‘li bilan sonni,  nutqni o‘stirish 

yo‘li  bilan so‘zlashni bilib oladi. Shunday qilib, elementar ta’lim awalo 

o‘lchash,  hisoblash  va  nutqni  o‘stirishdan  iborat  bo‘ladi.  U  o‘z 

zamonidagi  boshlang‘ich  maktabda  o‘qitishning  mazmunini  tubdan 

o‘zgartiradi, o‘qitiladigan darslar qatoriga o‘qish, yozish, arifmetikani va 

geometriyaning boshlang‘ich qismlarini,  o‘lchash, rasm  chizish,  ashula, 

gimnastika,  shuningdek,  geografiya,  tarix  va  tibbiyotga  doir  eng  zarur 

bilimlami kiritdi.

Shunday  qilib,  Pestalossi  boshlang‘ich  maktabning  o‘quv  rejasini 

ancha  kengaytirdi  va  bu  maktabda  o‘qitishning  yangi  metodikasini 

vujudga keltirdi.  0 ‘qitish metodikasi  bolalami bilimlar bilan boyitishga 

hamda  ulaming  aqliy  kuchlarini  va  qobiliyatlarini  o‘stirishga  yordam 

beradi.

Pestalossi  ko‘rsatmalilik  prinsipini  ta’limning  eng  muhim  zamini 

deb hisoblaydi. Bu prinsipni keng ravishda qo‘llamasdan turib, tevarak- 

atrof  to‘g‘risida  aniq  tasawur  hosil  qilishga,  tafakkumi  va  nutqni 

o‘ stirishga erishib bo‘ lmaydi.

Pestalossi  maktab bolalaming qobiliyatlarini o‘stirishi, ularga bilim 

berishi bilan bir qatorda, ularda ko‘nikma va malakalar tarbiyalashi ham 

lozim,  deb  hisobladi.  Shaxsning  kamolga  yetgan