Toshkent moliyainstituti n. Atayeva, F. Rasulova, M. Salayeva, S. Hasanov

1 0 ‘zbek adabiyoti tarixi. IV jild, -T.: «Fan»,  1978,165-169-betlar.

467

---

Uvaysiy haqiqiy do‘stni «sohibi idrok» aqli raso bo‘lishi lozimligini 

ta’kidlash bilan yoshlaming aqliy tarbiyasiga ham e’tibor beradi.  U  o‘z 

asarida  xalqning  ongi,  tili,  dilida  yod  bo‘lib  ketgan  hikmatli  so‘zlar, 

maqollar,  iboralardan  keng  foydalanadiki,  bular ham uning asarlarining 

tarbiyaviy ahamiyatini  yanada oshiradi.  Masalan, quyidagi baytlarda sir 

saqlash,  insonga e’tiborli bo‘lish kabi  muhim ma’rifiy-axloqiy  g‘oyalar 

xalq maqollari vositasida ustalik bilan bayon etiladi:

Birni derlar bordur devor keynida quloq,

Ul makon davrida ko 'zyetguncha devor uymagay,

(«Devorning ham qulog‘i bor» maqoli) yoki:

Muyassar bo ‘Isa vasling kim na hojat holimi aytmak,

Ki xolam purs, rangam bin, soindint men, soindingmu?

(«Rang ko‘r, hol so‘r» maqoli) va hokazo.1 

Demak, Jahon otin Uvaysiy o‘zbek pedagogikasi maktablari tarixida 

o‘z o‘miga ega bo‘lgan buyuk shaxs. U o‘zining maktabdorlik va ijodiy 

faoliyati  bilan  yoshlar  ta’limida  yuksak  o‘ringa  ega.  Uning  ma’rifiy 

faoliyatida  uning  ayollar  savodxonligini  oshirish,  aqliy  tarbiya,  musiqa 

san’ati,  qobiliyatli qizlar bilan ta’lim usullari alohida o‘ringa ega.  U o‘z 

davrining  yosh  tolibalariga  hayotga  muhabbat  tuyg‘ularini  singdirib 

borgan, tez  fikrlash,  chiroyli so‘zlash va  boshqa tarbiya vositalari  bilan 

bog‘liq  bo‘lgan  chiston-topishmoq  usullarini  yaratishni  o‘rgatgan. 

Shuning  uchun  ham  Uvaysiy  ijodiy  merosini  o‘rganish  va  uni  hozirgi 

davr milliy ta’lim-tarbiya tizimi  mazmuniga kiritish muhim ahamiyatga 

ega.

5.8. MUHAMMAD SODIQ QOSHG‘ARIYNING MA’RIFIY- 

AXLOQIY QARASHLARI

0 ‘zbek  xalqining  turli  an’analariga  boy,  milliy  qadriyatlari  keng 

ma’no  va  chuqur  tarixga  ega.  Mustabid  tuzum  davrida 

toptalgan 

qadriyatlami 

qayta  tiklash  uchun  barcha  imkoniyatlar 

yaratilgan 

bugungi kunda odob-axloq va yoshlami  tarbiyalashda qadriyatlarimizga 

oid manbalami o‘rganish va hayotga tatbiq etish dolzarb ahamiyat kasb 

etmoqda.

Shunday  asarlardan  biri  Muhammad  Sodiq  Qoshg‘ariy  (1740- 

1843)ning  «Odob  as-solihin»  («Yaxshi  kishilar  odobi»)  kitobidir. 

Mazkur asar kundalik turmushimizda  har kuni har daqiqada bilish zamr 

boigan turmush  odobiga  oid xulq-odob  qoidalarining  majmuidir.  Bu