Toshkent moliyainstituti n. Atayeva, F. Rasulova, M. Salayeva, S. Hasanov

Andin hunar koHardilar barcha eli,

B a ’zilarga o ‘rin berdi sog‘u soHL 

Birga bo‘ldi, qomu birlan o ‘ziyoHi,

Alplar, beklar ko‘rgan bormi Qozon kabi?

Abuloziy  shoshma-shoshar,  hovliqma,  yolg‘onchiligi  tufayli 

oiimga  duchor  boigan  bir  shaxsni  qismati  to‘g‘risida  fikr  yuritib, 

bunday  ikkiyuzlamachi,  yolg‘onchi  kishi  tegishli  jazoga  loyiqdir, 

deydi:

«...U1  kishi  Qoonga  kelib  ayttikim:  «Bu  kecha  tush  ko‘rdim, 

Chingizxon  menga  aytdikim  borib  Ugadayga  aytgil  -   musulmonlarni 

oitursun».  -   Qoon  ayttikim:  «Bu  so‘zni  senga  Chingizxonni  o‘zi 

aytdimi  yo  tilmoch  ayttimi? -Qoon o‘zi  aytti».  Andin  so‘ng  Qoon «Sen 

mo‘g‘ul  tilin  bilurmisan?»  -   tedi.  U1  kishi  bilmayman  tedi.  Qoon 

aytti:  «Bu  kishini  oidurung»  -   tedi,  aning  uchunkim,  bu  so‘zni 

yolg6on aytaturur. Chingizxon mo‘g‘ul tilidan o6zga tilni bilmas»- tedi.

417

---

Demak,  Abuigsoziy  fikricha,  odamlar orasidagi  yaxshi-yomoiilami 

ajrata  bilmoq  kerak,  buning  uchun  ulami  har jihatdan  o‘rganib  olmoq 

lozim.  Chunki  odamlar  fei-atvorini  o‘rganish,  ulaming  eng  yaxshi 

xulq-atvorini  qabul  qilish  orqali  kishi  o‘z  xulqini  mukammallashtiradi. 

Shy  bilan  birga,  kishilarning  -   deydi,  olim,  -   ahvolidan  foydalan, 

ammo  odamlar  sening  yomon  axloqlaringni  koi*ib  ibratlanadigan 

boimasin.  Abulg‘oziy  bu  bilan  «munosib  odamlarni»  yomonlikdan, 

yomon  xulqlardan,  fisqu-fujurlardan  va  ortiqcha  maishatlardan 

saqlanishga da’vat etadi va ulardan uzoq yurish kerakligini koisatadi. 

Noqobil  kishilarning  tashqi  tomonlariga,  amaliga  va  yaramas  xatti- 

harakatlariga  qarab  emas,  balki  xushaxloq  kishilarning  ma’naviy 

fazilatlariga  qarab  ibrat  olish  lozimligini  uqtirib:  « 0 6rduxon  podsho 

bo6lib  bir  necha  yillar  aroq  va  qimiz  ichib,  Xitoy  kimxobini  nichib, 

suluvlami quchib, otasi keynidan ketdi», -  deydi u.

Hayotiy  kuzatishlar,  turli  kishilar  bilan  bo6lgan  to6qnashuv, 

munosabat  va  muomalalar  Abulg6oziyda  ana  shunday  taiim iy- 

axloqiy  qarashlarning  shakllanishiga  zamin  bo6lganligi  shubha- 

sizdir.  Bu  ocrinda  shuni  ham aytish kerakki,  Abulg‘oziy  ilgcor fikrli 

donishmand  va  murabbiy  sifatida  axloq-odob  masalalariga  taalluqli 

ibratomuz  fikr-mulohazalarini  ifodalashda  o6zbek  xalq  pedagogi- 

kasini  oltin  xazinasi  hisoblangan  xalq  og6zaki  ijodidan  ham  unumli 

bahramand  bldi.  U  ma’rifiy-didaktik  g6oyalarni  tashuvchi  xalq 

maqollari,  matallari,  rivoyat  va  afsonalar  orqali  mo6g6ul  va  turkiy 

qavmlaming, 

el-elatlarning 

turmush 

tarzini, 

taiim-tarbiya 

an’analarini,  ayrim  tarixiy  shaxslarning  yaxshi  va  yomon  xulqlarini 

hayotiy  faktlar  va  ishonchli  dalillar  bilan  tasvirlaydi.  Masalan, 

«Yaxshilar  aytib  turur,  o ‘n  darvish  bir  palos  ichig‘a  sig ‘ar,  ikki 

podshoh  yer  yuziga  sig‘mas»  maqolida  nodonlik  va  kaltabinlik 

qoralanadi. 

Kishi 

saltanatni 

boshqarishda 

hushyorlikka 

va 

tadbirkorlikka da’vat etiladi.

Xalqimiz  orasida  mashhur  bolgan  «Birlashgan  o ‘zar,  birlash- 

magan  to ‘zar» maqolini Abulg‘oziy Chingizxon  tilidan  o ‘z o ‘g ‘illariga 

qilgan  ibratomuz  nasihatlariga  quyidagicha  ixcham  tarzda  singdirib 

yuborgan:  «...  to ‘rt o ‘g ‘liga ellarni b o ‘lub,  biryerda o ‘Iturtub ayttikim: