muammolami yechishda ishtirok etishi kerak. Olimlar tabiat sirlarini
o‘rganish, ta’lim-tarbiya ishlari bilan shug‘ullanishi, omma o‘rtasida
adolat qoidalari hamda axloq normalarini tarqatish bilan shug‘ullanishi,
boshqalardan ilgarigi safda turishi kerak. Ulaming maslahatlaridan
davlat muassasalarini boshqaruvchilar foydalanishi muhim, deb uqtiradi.
Davoniy ham boshqa mutafakkirlar kabi podshohlaming ma’rifatli
bo‘lishini istaydi. Ana shunday podsholar o‘z atrofiga bilimdon
kishilami to‘playdi va ilm ahlining jamiyat taraqqiyotida katta rol
o‘ynashini tushunadi, deydi.
Davoniy insonning ma’rifatli, yuksak fazilatli bo‘lishida tabiiy
fanlaming roli katta, deydi. Matematika, astronomiya, tibbiy fanlar
jamiyatga ulkan foyda keltiruvchi ilm sohalaridir, deb biladi. Riyoziyot
fanini o‘rgangan kishining tabiati qat’iy va sabotli bo‘ladi, deydi. Tib
ilmining esa jamiyatga foydasi haqida gapirib, tabiblarga zarur bo‘lgan
kasalga tashxis qo‘yish masalalariga to‘xtab o‘tadi. Tabib bemorga
to‘g‘ri va aniq tashxis qo‘ygandan so‘nggina bemomi davolashi
kerakligini uqtiradi.
Davoniy insoniy fazilatlardan donolikni tahlil etar ekan, inson
o‘zining aqliy qobiliyatini, iste’dodini tarbiyalash uchun quyidagilarga
amal qilishi:
— birinchisi, zukkolik — zehn o‘tkirligi. Bu kishining har xir
masalani tezda hal qila olish, unda o‘zi istagan natijani ola bilishida deb
ko‘rsatadi. Bu malakani hosil qilish uchun kishida tajriba va
harakatchanlikbo‘lishitalab etiladi;
.
— ikkinchisi - fahmlilik. Bunda kishining keraksiz va ikkinchi
darajali masalalarga ortiqcha to‘xtalmasdan, butun diqqatni muhim va
zarur masalalarga tez qarata bilishi qobiliyati, ya’ni murakkab va chigal
masalalar ichidan eng muhimini tanlay bilish malakasini hosil qilish
talab qilinadi;
— uchinchisi - zehn ravshanligi deb ko‘rsatiladi. Bu biror masalani
hech qanday qiyinchiliksiz, oson yo‘l bilan hal qilish iste’dod;
— to‘rtinchisi - biliinni tez egallash qobiliyati. Kishi ma’lum
masalaga butun diqqat-e’tiborini qarata olishi va uning hech qanday
qarma-qarshiliksiz o‘zlashtira olishi;
— beshinchisi - qo‘yilgan muammoni tezda anglashi;
— oltinchisi - yodlash qobiliyati. Insonning ilgari his etgani va
tasawur qilganlarini esda saqlash qobiliyati;
369
-
yettinchisi - xotira. Yod olingan, his qilingan narsalami kerak
boiganda eslash qobiliyati tezda ishga solishi lozim, deb, ko^rsatadi.1
Demak, Davoniy kishi yoshlikdan o‘z qobiliyatini stirishi,
rivojlantirishi lozimligi, agar u haqiqiy baxt-saodatga erishmoqchi
boisa, yuqoridagi aqliy qobiliyatni rivojlantirishga yordam beruvchi
fazilatlami egallashga harakat qilmogi lozim, deydi.
Davoniy shu bois insonning aqliy sifatlari rivojlanishiga katta
ahamiyat beradi.
Davoniy bolalarning aqliy qobiliyatini rivojiantirish bilan kasb-
hunar rgatish haqida ham qimmatli fikrlarni bildirgan. Davoniy
muallimning bolalami qaysi kasbga qiziqishi, qobiliyatini yaxshi bilishi
zamrligi haqida gapirib, bola qiziqib biror hunar yoki ilm bilan
shug‘ullansa, unga har qanday sharoitda ham imkoniyat yaratib berish
kerak, deb uqtiradi. Albatta, hamma kasblami egallab boimaydi, ammo
har bir odamning biror kasbga qobiliyati boiadi, deydi olim. Biror
kasbni egallab olishga intilgan kishi butun iste’dodini sarf etib, ana shu
kasbni tezda o6rganib oladi. Bunday fikmi buyuk mutafakkir Forobiy
ham o‘z vaqtida ta’kidlab oigan edi.
Agar u yoki bu shaxsning muayyan kasb-hunarga ishtiyoqi
boimasa, uni majbur qilish mumkin emas, aks holda u zini qiynaydi
va bu kasb-hunar unga baxt-saodat keltirmaydi, deydi. Davoniy insonga
foyda keltiradigan kasb-hunami uchga boiadi: buni kishilaming mhiy
quwatiga bogiab ko‘rsatib, hirinchisiiii, inson aqliga tegishli, deb
ko6rsatadi va bunga vazirlik kasbini kiritadi. Ikkinchisi, taiim -
tarbiya natijasida vujudga keladi, deb bunga astronomiya,
matematika, tibbiyot, geometriya fanlari bilan shug‘ullanishni
kiritadi. Uchinchisiga kishilarning shijoati, jasurligi bilan bogiiq
kasblarni, ya’ni dushmanga qarshi kurash, chegarani qo‘riqlash va
boshqalarni kiritadi. Olim kasbi boimagan, biror kasb bilan
shug‘ullanmaydigan kishilami qattiq tanqid qiladi. Otasining mol-
mulkiga ishonib kasb-hunar egallamaydigan yoshlami qoralaydi.
Mehnat qilish, hunar egallashni targib qilar ekan, mehnat inson
kamoloti va baxt-saodati manbai, deb hisoblaydi.
Davoniyning kasb-hunar haqidagi qarashlari shu bilan ahamiyatliki,
u oddiy xalq mehnatini, ulugiaydi, insonning faqat mehnati tufayligina
baxt-saodatga erishuvi mumkinligini, mehnat insonning shaxs sifatida
kamol topishining bir mezoni ekanligini isbotlaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
