Toshkent Moliya

Ishlab chiqarish, iste'mol va Investitsiya Tejash darajasi s iste'mo1 va investitsiya o'rtasida ishlab chiqarishni ajratishni belgilaydi.

Kapitalningistalgan darajasi k uchun ishlab chiqarish f(k), investitsiya sf(k), va iste'mo1 f(k) - sf(k) bo'1adi.

Ishchi boshiga kapital, k


Model amortizatsiya uchun javobgarlik har bir yil uchun ma’lum bir ulush dni tashkil etadi.Bu yerda d yunon harfi delta amortizatsiya nisbati deb ataladi. Misol uchun agar kapital o“rtacha 25 foizni tashkil etsa yillar davomida. Amortizatsiya darajasi yiliga 4 foizni tashkil etadi (d—0.04). kapitalning miqdori o’shanda yiliga dk bo“ladi. Biz asosiy kapitalga invetitsiyalar ta’siri va qadrsizlanganini tenglama bilan:

Asosiy kapitalni o’zgarishi barobar investitsiya minus eskirish.

k =i - k,

k asosiy kapitalni o“zgarishi keyingi bir yil va undan keyingi yil o“rtasidagi farq. Chunki investitsiya i tenglamasi sf(k)nibiz quyidagicha yozishimiz mumkin.

k —sf(k) - k.

12-4 rasmda kapitalning ixtiyoriy darajasi k uchun investitsiya va amortizatsiya shartlari grafigi berilgan oliy asosiy kapital turi investitsiya va

ishlab chfqaTiSh hajmining summasidir. Biroq yuqori kapital uchun eskirish summasi ham yuqori bo“ladi.

RASM 12-3

ishchi boshiga eskirish, dk

ishchi boshiga kapital, k

Eskirish har yili kapiital aktsiyalari doimiy ulushi d ni iste'moldan chiqishidir. Shuning uchun eskirish kapital darajasiga proportsionaldir.

investitsiya va eskirish



Investitsiya, Eskirish va Barqaror holatBarqaror holatda kapitalning darajasi k* qaysiki investitsiya darajasida qadrsizlanganini teng bo'ladi, kapitali miqdorini ko'rsatdi deb vaqt o'tishi bilan o'zgarmaydi. k* dan pastda investitsiya qadrsizlanganini oshiradi, k* dan tepada investitsiya eskirishdan kamroq bo'ladi, shuning uchun kapital darajasi kamayadi.
J$ Ishchi boshiga kapital, k

Investitsiya qadrsizlanganini oshgani kapital darajasini oshiradi

ishchi boshiga kapitalining barqaror-holat darajasida

Eskirish investitsiyalarni oshirsa, kapital darajasi kamayadi

12-4 rasmda bitta kapital k* lnvestitsiya summasining tenglamasi eskirish summasfga teng bo“ladf. Agar iqtisodiyotda asosfy kapital darajasi investitsfya va eskirish kuchlarini o’zgartira olmaydi balansda qoladi. Bunda k — 0, shuning uchun kaplt 1 k va ishlab chiqarish hajmi f(k) barqaror bo“ladi (kamaylsh o“rniga o’sadi). Biz shuning uchun k* kapitalnlng barqaror holati deb ataymiz.

Barqaror holat har ikkala sababda muhfTYl Ahamiyatga egadir. Biz faqat bu yerda iqtisodiyotni barqaror holatda qolishini ko“rdik. Bundan tashqari bir xil darajada iqtisodiyotda barqaror holat davom etmaydi. O“shanda kapitalning darajasi muvozanatsiz iqtisodiyot boshlanadi nihoyat kapitalning barqaror holati

bilan tugaydi. Shu ma’noda barqaror holatda uzoq muddotll fQtiSodiyot vujudga

keladl.

Iqtlsodiyot har doim hann barqaror holatda tugashlnl ko’rlshimiz mumkin, 7-

4 rasmda kl ga o“xshash kapital darajasinl barqaror holatiga qaraganda iqtisodiyotni davom etlshi kamroq bo’ladl deb faraz qilamlZ. Bu holda investitsiya darajaslning eskirish miqdori ortadl. VaQt O'tishi bilan kapltal ko“tariladi va kuchayish davom etadi. Barqaror hOl6lt k* lshlab chiqarlsh hajmi f(x) ga yaqlnlashadi.

Bundan tashqari kapitalning darajasi barqaror holatga qaraganda lQtisodiyotda ko“proq davom etadi deb faraz qllamlz k2 ga o’xshash. Shuning uchun eskirishga qaraganda investltsiya ozroq bo’ladl. kapital qayta tlklaTllshfga qaraganda tezroq almashadi. Asosiy kapitalnl tushishi yana barqaror holatga yaqinlashadi. Barqaror asosiy

kapitalga erlshilaganda investitsiya va eskirishga teng. Hech qanday bosliTl asosiy kapltalni tilshurlb yoki ko’taraolmaydf.

Barqaror holatga yaqinlashish: sonli misol

Keling sonli misol Solou modelida qanday ishlashini kO’rayllk va qanday qilib iQtlsodiyot barqaror holatga yaqinlashishinl qaraylik. MISOI uchun lshlab chiqarish funkslyasini faraz qilayllJ.

Y—K” L”


Uchinchi bobdan ko’rishimiz mumkinkl Kobb Duglasning ishlab chiqarish funksiyasini kapital ulushi 1/2 ga teng bo’ladi. Ishlab chiqarish funksiyasl f(k) ishchi kuchi tasirida sihlab chiqarish L

Tenglikni nazarda tutadi



Chunki,y — Y/L va k — ML tenglik o’rinli bo“ladi.

y—k”

Bunday hann deb yozlShllTllZ f7llimkin
Ishlab chiqarlshning bu shokll fshchl boshiga ishlab chiqarlsh kapitali miqdorini kvadrat ildiz ostida ifodalaydi.

Bu misolni to“ldirlsh uchun ishlab chiqarish hOJWlTli 30 folzga qisqartirib (s —0.3). har yllf kapltalni 10 foizga oshirsak (d—0.1) va fshchl boshlga nisbatan

kaplt6ll 4 foizga oshadi (k—4). Bu raqamlardan iqtisodiyotda nimalar sodir bo“llshlni ko’rishimiz mumkin.

Biz blrinchl yllda ishlab chiqarlsh va taraqqlyot bilan boshlagan bo“lsak iqtisodf yotda kapital kishi jon boshfga 4 fOlZTli tashkil etgan. Bu ketma ketlikning samarasidir.

a Ishlab chiqarish funksiyasi K ga ko“ra ishlab chlqarlsh hOfTYll aholi jon boshlga to’g“ri keladlgan (y) kapitalni ishchi boshlga 4 yfld6l 2 OlZnl o ’sgnnfıJi ko’rsatadi.

Ishlab chiqarlsh hajmini 30 foizga qlsqartirish va jamg“arish 70 foizni lstemol qillnganligini bildiradi. l —0.6 va c—1.4.

a Amortizatsya ajratmasining kapitali 10 foizni tashkfl etadi, dk—0.4.

o Kapital hafWlning o“zgarlshi 0.4 foizni, investetsiya holati esa 0.6 foizni tashkll etib k—0.2

Shunday qilib kapitalning aholi jon boshlga to’g“ri keladlgan hajmi lkkinchi yilnl boshloTllshi uchun 4.2 foizni tashkil etadi.

Har yili iqtisodiyot o“sib boraveradi. Iqtisodiyot qay darajada taraqqiyot topganini 12-2 jadvalda ko“rishimiz mumkin. Har yili o“tgan yll bilan investetslya qadrsizlanganlTli ishlab chlqarlsh va yangi kapitalnl ortganlni ko’rishlmiz mumkin. Yillar davomida barqaror hOlat yaqlnligi uchun aholi jon boshiga to“g“ri keladigan kapital o“sish 9 foiZnl t6lShkil qildi. Bu barqaror holatdainvestetslya amortlzatsiyasa roppa rosa 0.9 foizni tashkll etib kapital va ishlab chiqarlsh hajmi endl boshqa o“smasligini ko“rishimiz mumkin.

Yillar davomido lQtiSOdlyOtning taraqqiy topishi kapitalning barqaror holatini ta’minlaydi ammo hisoblashning boshqa yo“ll kamroq. Eslatlb o“tamiz

zk = s f{k) — dk

Bu tenglama vaqt davomida k ning evolyutsiyasi qay darajadabo“lishini ko’rsatadi. Mohlyatan biz bilishimiz mumklTlki ^{dk —— O}
0 = sf(k* - dk*

.IadvaI 2

Ruxsat etilgan holda yaqinlashib: A soni misol

O OOO	2 OOO	1. 4OO	0 600	O4OO	0 2OO
O.2OO	2.Od9	1 .43 5	O.63S	O.d2O	0.395
4. 95	2.O96	1 . 4 G 7	0.629	0.ALO	0.389
4 4.584	2.141	1 . 49 9	0.6d2	0.455	0.3S4
4. 7 6 8	2.78d	1 . 3 2 9	O.653		O178

O

25

1OO
5 . 6 0 2

7. 3 21

8.962

9.OOO
2.367

2.7O6

2.994

3000
1 . 6 ' 7

1 . 8 94

2.096

2.YOO
0.7lO

O.892

O.898

O .9OO

0. 6 6O

0. 73 2

0.896

OPOO
O.15O

0. 080

O.OO2

O.OOO

Yoki tenglamasi

Bu tenglama barqaror holat darajasida har bir ishchi boshiga kapitalni topish usulidir.

Mohiyatanbizningmisoldaishlabchiqarishfunksiyasiningsonliqiymatiniko“rsatadi.

k 0.a

@;- 0.›

Tenglikningharikkala qismidakvadratildiz toppishbirxilbo“ladi.

k’ — 9

Ichi boshiga to“g’ri keladigan kapital barqaror holat uchun 9% dir. 7-2

2. 
   Qanday qilib jamg“armaIar iqtisodiyotning o“sish natijalariga olib keladi?
   

Ikkinchi jahon urushidan keyin Yaponlya va Germaniyanlng o’slshini tushuntirlsh u qadar ham oson emas. Ya’ni, bir muhim omil Yaponiya va Germaniyanl jamg’arish va ishlab chiqarishini yuqori darajada taminlash AQSH gan isbatan yaxshfroq bo’lgan. To“liq xalqaro farqlarni tushlıntirlsh uchun iqtisodiy ko“rsatkichlarn iturli jamg“arma tasirida ko“rib chiqishimiz kerak.

Jamg’arma darajasini kuchaytirish oqibatida iqtisodiyotda nima bo’lishini ko’rib chiqaylik. 12-5 rasm o’zgarishlar ko’rsatkichini ko’rsatadi. Jamg’arish darajasis 1 va kapital k1* iqtisodiyot bar qaror bo’lishini ko’rsatadi. Qachonki o“sish darajasis 1 dan s2 ga ko’tarilganda sf(k) chiziq yuqoriga qarab harakat qiladi. Jamg“armaning boshlang“ich tejash darajasi slva kapital k1 investetsiyalar hajmidagi amortizatsiya miqdori muvozanatidir. Darhol jamg“arma darajasi ortadi, yuqori sarmoya bo“ladi, ammo, kapital zahiralar o’zgarishsiz qoladi. Shunday qilib investetsiya amortizatsiyani oshiradi.Yangi bar qaror holat k2* iqtisodiyotda kapital asta sekin ko“tariladi, eski bar qaror holatga qaraganda ishlab chiqarish hajmi yuqori darajada ortadi va kapitalni ko’paytiradi.

Investitsiya va eskirish