Toshkent moliya va iqtisodiyot kolleji

Balansda muhim o’rin tutadigan moddalarning muhimlik

darajasini aniqlash (balans umumiy summasining 1% dan

yuqori bo’lgan moddalar muhim deb olingan)

Balans moddalari	Summa, ming so’m	Moddaning balans jamidagi ulushi%	Muhimlik darajasi, ming so’m
Aktiv moddalari
Asosiy vositalar	654472,0	80,4	8040,0
Ishlab chiqarish zahiralari	39957,0	5,0	500,0
Tayyor mahsulotlar	49211,0	6,0	600,0
Xaridor va buyurtmachilar	69938, 0	8,6	860,0
BALANS	813578,0	100,0	10000,0
Passiv moddalari
Ustav kapitali	19741,0	2,4	240,0
Rezerv kapitali	616135,0	75,7	7570,0
Taqsimlanmagan foyda	23819,0	2,9	290,0
Kelgusi davr sarflari va to’lovlari uchun rezervlar	24134,0	3,0	300,0
Qisqa muddatli qarzlar	30000,0	3,7	370,0
Xaridor va buyurtmachilardan olingan bo’naklar	32120,0	3,9	390,0
Kreditorlar: mol etkazib beruvchilar byudjet bo’yicha qarzlar boshqa kreditorlar	8597, 0 23102, 0 35930, 0	1,1 3, 2 4, 1	110,0 320,0 410,0
BALANS	813578,0	100, 0	10000,0

Auditor aniqlangan xatolar bo’yicha mijoz-korxona rah-bariyatiga joriy buxgalteriya davrida tuzatish yozuvlarini amalga oshirishni tavsiya qilishi lozim. Agarda taxmin qi-linayotgan xatolar va tafovutlar sezilarli darajada bo’lsa, mijoz-korxona rahbariyatining tuzatish kiritishga rozi bo’l-masligi auditor uchun salbiy auditorlik xulosasi tuzishga asos bo’lishi mumkin.

Auditorlik tashkiloti tomonidan o’rnatiladigan asosiy ko’rsatkichlar tizimi va muhimlik darajasi hujjatlar bilan rasmiylashtiriladi hamda auditorlik tashkilotining ijro organi tomonidan tasdiqlanadi.

Auditorlik tekshiruvi jarayonida yuzaga kelgan vaziyatlar taqazosi bilan muhimlik darajasi ko’rsatkichi o’zgartirili-shi (tuzatilishi) mumkin. Bunda muhimlik darajasining o’zgartirilish fakti, uning yangi ko’rsatkichi, tegishli hisob-kitoblar va dalil-isbotlar tafsiloti auditorning ishchi hujjatlarida aks ettirilgan bo’lishi lozim.

Ta’kidlash joizki, №9-AFMS da muhimlik darajasining asosiy ko’rsatkichlar tizimini va ushbu darajani aniq-lashning uslubiy asoslangan tartibini auditorlik tashkiloti tomonidan o’zgartirish uchun asos bo’luvchi omillar ham keltirilmagan. Bizning fikrimizcha, bunday omillarga quyidagilarni kiritish mumkin:

• 
  moliyaviy hisobot asosiy ko’rsatkichlarini yoki balans moddalarini aniqlash tartibiga ta’sir qiladigan, buxgalteriya hisobi va soliqqa tortishni isloh qilishga doir o’zgarishlar;
  
• 
  muhimlik darajasini aniqlash uslublari oldiga qo’yiladigan talablarni belgilaydigan, auditga doir qonunchilikdagi o’zgarishlar;
  
• 
  auditorlik tashkiloti ixtisoslashuvining o’zgarishi;
  
• 
  auditorlik tekshiruvidan o’tkazilishi lozim bo’lgan xo’jalik yurituvchi sub’ektlar tarkibidagi o’zgarishlar, ularning ishlab chiqarish turi yoki tarmog’iga tegishliligining o’zgarishi;
  
• 
  auditorlik tashkiloti rahbariyatining o’zgarishi.
  

Muhimlik darajasi buxgalteriya hisobi yuritiladigan va buxgalteriya hisoboti tuziladigan valyutada ifodalanishi lozim. Muhimlik darajasi har bir auditorlik tekshiruvi uchun tekshiruvni rejalashtirish bosqichi yakunlanganidan so’ng aniqlangan bo’lishi lozim. Aniqlangan muhimlik darajasining qiymati auditorlik tekshiruvining umumiy rejasida^ ham aks ettirilgan bo’lishi kerak. Agar mijoz-korxona vakillari muhimlik darajasining auditorlik tashkiloti tomonidan aniqlanish tartibi bilan qiziqib qolishsa, u holda auditorlar ularga ushbu axborotni taqdim etishlari zarur.

Auditor quyidagi hollarda muhimlik darajasini inobatga olishi lozim:

• 
  rejalashtirish bosqichida - qo’llaniladigan auditorlik amallarining mazmuni, vaqt sarfini va hajmini aniqlashda;
  
• 
  muayyan auditorlik amallarini bajarish vaqtida;
  
• 
  auditni yakunlash bosqichida aniqlangan chalkashliklar va xato-kamchiliklarning buxgalteriya hisoboti ko’rsatkich-lari ishonch-liligiga ta’sirini baholashda.
  

Auditor tomonidan belgilab qo’yilgan ayrim kamchiliklar o’z-o’zidan muhim tavsifga ega bo’lmasligi mumkin. Aniqlangan kamchiliklar to’plami, hamda taxmin qilinayot-ganlari bilan birga qo’shib olingan belgilab qo’yilganlari esa muhim bo’lishi mumkin. (butun ma’lumotlar to’plami uchun xatolarni tanlab tekshirish oqibatida belgilab qo’yil-gan kamchiliklar tarqalib ketishi natijasida)