Toshkent moliya va iqtisodiyot kolleji

6- Ma’ruza: Bаlаnsining tаrkibiy tuzilishi vа mоddаlаri

Reja:

1. 
   Buхgаltеriya bаlаnsining tаrkibiy tuzilishi,
   
2. 
   Buхgаltеriya bаlаnsining mоddаlаri
   

Balansning tarkibi va ahamiyati

Balansning 2 qismi bo`lib, ular Aktiv va Passivdan iborat. Ularning xar ikkalasi ham o`z moddalariga ega. Aktiv qismida 2 bo`lim mavjud:

1. 
   Uzoq muddatli aktivlar:
   

asosiy vositalar (01), nomoddiy aktivlar (04), kapital qo`yilmalar (08), moliyaviy qo`yilmalar (06), o`rnatiladigan asbob-uskunalar (07).

2. 
   Aylanma aktivlar:
   

ishlab chiqarish zahiralari (10, 11, 15, 16) tugallanmagan ishlab chiqarish, tayyor mahsulot, pul mablag`lari) debitorlar.

Balansning passiv qismi ham 2 bo`limdan iborat:

I. Bo`lim. Uz mablag`larining manbalari: ustav kapitali, zahira kapitali, taqsimlanmagan foyda, kelgusi davr daromadlari va x.k.

II.Bo`lim. Majburiyatlar: bankdan olingan kreditlar, bankdan tashqari korxonalardan olingan qarzlar, olingan bunaklar va kreditorlik majburiyatlari.

Balansdagi moddalar bo`yicha ko`rsatkichlar hisobot yili boshiga va hisobot davri oxiriga ko`rsatiladi. Bunday tartib urnatilishiga sabab, ikkala muddatdagi ma`ulumotlarni o`rganish, solishtirish orqali xo`jalik mablag`lari va xo`jalik mablag`larini tashkil topish manbalarini o`zgarib borish haqida xulosaga kelish, ma`lum bir zarur fikrlarga kelish mumkin. Hamda ularning natijasida oqilona qarorlar qabul qilish imkoniyati yaratiladi.

Korxonalar balansi hisobot bir shakli sifatida o`rnatilgan tartib O`zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi va Davlat Solik inspektsiyasining korxonalar choraklik va yillik buxgalteriya hisoboti shakllarini tuzish bo`yicha ko`rsatmasiga asosan andozadagi blankalarga tuziladi. Undagi ko`rsatkichlar umumiy bir o`lchov birligida, ya`ni pul ko`rsatkichida aks ettiriladi.

Bu andozadagi balans blankasidagi satrlar bir nechta bo`lib, moddalari ham turlichadir. Ammo undagi moddalarning nechtasida ko`rsatkichlar aks ettirilishi, korxonaning xalq xo`jaligining qaysi tarmog`iga qarashliligiga, korxona qaysi mulkchilik shakliga asoslanganligiga, uning faoliyat mikyosi qay darajadaligi kabi omillarga bog`liq bo`ladi.

Balansning ahamiyati shundaki, undagi ma`lumotlar asosida korxona faoliyati o`rganiladi, taxlil etiladi, ichki imkoniyatlar topiladi va umuman korxona boshqaruvi uchun xizmat qiladi. Bundan tashqari iqtisodiyotdagi tub o`zgarishlar natijasida vujudga kelgan turli mulkchilik sharoitidagi tashqi foydalanuvchilar (aktsiyadorlar, investorlar) uchun ham korxona haqida ma`lumotga ega bo`lishida katta ahamiyat kasb etadi.