Toshkent moliya instituti “tasdiqlayman”

 
 

---

 
223 
Moliyaviy baza 
Ijtimoiy  ta’minot  bo’yicha  xarajatlar  1992  yilga  kelib  milliy 
daromadning  15  %  ini  tashkil  etgan  bo’lsa-da,  Yaponiya  bu  ko’rsatkich 
bo’yicha boshqa rivojlangan davlatlardan orqada edi. Buni shu bilan bog’lash 
mumkinki,  pensiya  tizimining  paydo  bo’lganiga  hali  ko’p  bo’lgani  yo’q, 
shuning  uchun  yuqori  pensiya  oladiganlar  soni  ko’p  emas.  Bundan  tashqari, 
Yaponiyada  keksa  yoshdagi  odamlarga  va  bolalarga  ko’rsatiladigan  yordam 
to’lovlari  summasi  ancha  kam.  Ishsizlik  uchun  to’lanadigan  to’lovlar  ham 
yuqori emas. 
Ijtimoiy  ta’minot  bo’yicha  xarajatlarning  moliyaviy  bazasi  korxona  va 
ishchilarning sug’urta badallari, davlat mablag’lari, moliyaviy operatsiyalardan 
keladigan  daromad  hisobidan  shakllanadi.  Bu  tizimni  so’nggi  o’n  yil  ichida 
moliyaviy  operatsiyalardan  tushadigan  daromadning  oshishi  (pensiya 
fondining  ortishi  hisobiga)  hamda  davlat  byudjeti  mablag’lari  hissasining 
kamayishidan boshqa hech qanday o’zgarishlarga duch kelmadi. 
80-yillar  boshida  ijtimoiy  ta’minot  tizimidagi  to’lovlar  bo’yicha  jiddiy 
o’zgarishlar  ro’y  berdi:  pensiya  mablag’lari  miqdori  shaxsiy  sug’urta 
xarajatlaridan oshib ketdi va 90-yillarda to’lovlarning 50 % ini tashkil etdi. Bu 
holat  hamma  rivojlangan  davlatlarga  xos.  Yaponiyaning  o’ziga  xosligi 
shundaki, kambag’allarga yordam berish tizimida to’lovlar miqdori katta emas. 
Aholini  ijtimoiy  himoyalashga  ajratilgan  umumiy  summaning  88  %  ga 
yaqini  1992  yilda  ijtimoiy  sug’urtaga  sarflandi.  U  o’z  ichiga  tibbiy  sug’urta, 
pensiya  sug’urtasi,  yollanma  ishchilarni  baxtsiz  hodisalardan  sug’urtalashni 
oladi. Qolgan mablag’lar bolalar nafaqasiga, mehnat qobiliyatini yo’qotgan va 
urush qurbonlarining yashash minimumini vaqtinchalik ta’minlash dasturlariga 
sarflandi. 
Hukumat  strategiyasiga  muvofiq  holda  Yaponiyada  2025  yilgacha 
ijtimoiy ta’minot xarajatlarini milliy daromadning 28.5%-32.5% gacha oshirish 
rejalashtirilgan. Buning uchun soliq tushumlari summasini va ijtimoiy sug’urta 
to’lovlarini  oshirish  ko’zda  tutilgan.  Ularning  milliy  daromadga  nisbatan 
hissasi bu muddatgacha 49.5%-53.5% ga etadi. 
Bundan  tashqari,  ijtimoiy  ta’minot  xarajatlari  strukturasini  o’zgartirish 
ko’zlanmoqda.  Agar  hozir  pensiya,  tibbiy  sug’urta  va  muhtojlarga  yordam 
to’lovlari 5:4:1 nisbatni tashkil qilsa, 2025 yilga borib 5:3:2 nisbat ko’rinishida 
bo’ladi.  Barcha  muhtojlarning,  xususan,  bolalar  va  keksa  yoshdagilarning 
ijtimoiy himoyalanganlik darajasini oshirish nazarda tutilgan.