Toshkent moliya instituti “tasdiqlayman”

 
 
 
 
 
 
 

---

 
198 
5-mavzu: 
Davlat ijtimoiy sug’urtasi bo’yicha nafaqalar tayinlash va 
to’lash tartibi.
 
 
                 
REJA: 
1. Vaqtincha mehnatga qobiliyatsizlik nafaqasi. 
2. Homiladorlik va tug’ish bo’yicha nafaqa. 
3. Bola tug’ilganda yoki Dafn etish marosimi uchun beriladigan nafaqa. 
4. Nafaqalarni tayinlash va to’lash. 
 
1. Vaqtincha mehnatga qobiliyatsizlik nafaqasi. 
 
Vaqtincha mehnatga qobiliyatsizlik nafaqasi quyidagi hollarda beriladi: 
 
a)  vaqtincha  mehnat  qabiliyatini  yo’qotish  bilan  bog’liq  kasallikda 
(shikastlanishda); 
 
b) sanatoriy-kurortlarda davolanganda; 
 
v) kasallangan oila a’zosini parvarishlash zarur bo’lganda; 
 
g) karantinda; 
 
d) sil yoki kasb kasalligi tufayli vaqtincha boshqa ishga o’tkazilganda; 
 
e)  mehnat  qobiliyatini  tiklash  yoki  yasama  a’zo  (protez)  qo’ydirish 
uchun reabilitatsiya muassasalariga yotqizilganda. 
 
Vaqtincha  mehnatga  qobiliyatsizlik  nafaqasini  tayinlash  uchun  faqat 
belgilangan  tartibda  berilgan  vaqtincha  mehnatga  layoqatsizlik  varaqasi 
(kasallik varaqasi) asos bo’ladi. 
 
Vaqtincha  mehnatga  layoqatsizlik  varaqasi  yo’qolgan  hollarda,  nafaqa 
uning  o’rniga  takroriy  berilgan  vaqtincha  mehnatga  layoqatsizlik  varaqasi 
(dublikat) asosida beriladi. 
 
Vaqtincha  mehnatga  qobiliyatsizlik  bo’yicha  nafaqa  mehnat  qobiliyati 
yo’qolgan  birinchi  kundan  to  u  tiklangunga  qadar  yoki  tibbiy-mehnat 
ekspertiza  komissiyasi  (TMEK)  tomonidan  nogironlik  belgilangunga  qadar, 
hatto bu davrda xodim bilan mehnat shartnomasi bekor qilingan hollarda ham 
beriladi. 
 
Uzoq  vaqt  kasal  bo’lganlarni  TMEK  ko’rigiga  yuborish  muddatlari 
Mehnatga  layoqatsizlik  varaqalari  va  ma’lumotnomalar  berish  tartibi 
to’g’risidagi  Yo’riqnomaga  (ro’yxat  raqami  873,  2000  yil  19  yanvar)  binoan 
belgilanadi. 
 
Oliy,  o’rta  maxsus,  kasb-hunar  ta’lim  muassasalarini,  magistratura, 
aspirantura,  klinik  ordinatura,  doktoranturani  tamomlagan  va  belgilangan 
tartibda  ishga  yuborligan shaxslarga nafaqa ular  ishga  chiqishi  lozim  bo’lgan 
kundan boshlab beriladi. 
 
Ish  haqi,  sutkali  va  ko’chish  bo’yicha  xarajatlarni  olish  huquqiga  ega 
bo’lgan  xodimga  ish  joyiga  borayotgan  davrda  boshlangan  mehnatga 
qobiliyatsizlik kunlari uchun nafaqa to’lanadi. 

---

 
199 
 
Xodimning  mehnatga  qobiliyatsizlik  kunlari  yillik  (asosiy  va 
qo’shimcha)  ta’til  davriga  to’g’ri  kelgan  hollarda,  vaqtincha  mehnatga 
layoqatsizlik varaqasida ko’rsatilgan barcha kunlar uchun nafaqa to’lanadi. 
 
Sanatoriy-kurortda  davolanishda,  agar  asosiy  va  qo’shimcha  ta’til 
xodimning  sanatoriyda  davolanish  uchun  etarli  bo’lmasa,  nafaqa  beriladi. 
Bunday  holda  sanatoriy-kurortda  davolanishning  barcha  davri  uchun 
(yo’llanma,  davolanish  muddati)  sanatoriyga  borish-kelish  vaqtini  qo’shib, 
ammo xodimning yillik ta’tilini chiqarib tashlagan holda nafaqa beriladi. 
 
Asosiy va qo’shimcha ta’tildan sanatoriyga borishdan oldin foydalangan 
bo’lsa  ham  nafaqa  uni  chiqarib  tashlagan  holda  beriladi.  Bunda  ish  beruvchi 
ta’til beradi. 
 
Ikkinchi  jahon  urushi  nogironlariga,  baynalminal  jangchilarga, 
Chernobil  AES  falokati  oqibatlarini  tugatishda  qatnashgan  shaxslarga, 
shuningdek,  sanatoriyga  davolanishni  davom  ettirish  uchun  davolash 
muassasalaridan  o’tkir  miokard  infarkti  bilan  kasallangan,  jarrohlik  uslubi 
bilan  yurakning  aortakoronar  shuntrovkasi  va  anevrizmlari,  oshqozonning 
yaralik  kasalligi,  o’n  ikki  barmoq  ichak  kasalligidan  davolangan  va  o’t 
pufagini olib tashlashdan keyin bevosita yuborilgan xodimlarga, shuningdek sil 
kasalligi  bilan  og’riganlarga  nafaqa  sanatoriyda  bo’lgan  barcha  vaqt  uchun 
beriladi. 
 
O’n olti yoshgacha bo’lgan nogiron bolani tarbiyalayotgan ota-onalardan 
biriga  (homiyga  yoki  vasiyga),  nogiron  bolaning  sanatoriyda  davolangan 
barcha davri uchun (sanatoriyga borib-kelish vaqtini hisobga olib) unga yakka 
tartibda parvarish zarurligi to’g’risidagi tibbiy xulosa mavjud bo’lganda nafaqa 
beriladi. 
 
Uch  yoshgacha  bo’lgan  bolani  yoki  16  yoshgacha  bo’lgan  nogiron 
bolani  parvarishlashda  band  bo’lgan  ona  kasal  bo’lib,  bolani  parvarishlashga 
qurbi etmay qolgan hollarda, parvarish bilan band bo’lgan ishlayotgan boshqa 
oila  a’zolari  yoki  qarindoshlariga  (mehnatga  layoqatsizlik  varaqasiga  asosan) 
nafaqa beriladi. 
 
Oilaning  kasal  bo’lgan  a’zosiga  qarash  bo’yicha  vaqtincha  mehnatga 
layoqatsizlik  varaqasi  bemor  birovning  parvarishiga  muhtoj  bo’lgan,  lekin  7 
kalendar kunidan oshmagan davr uchun beriladi. 
 
O’n  to’rt  yoshga  etmagan  bemor  bolaga  qarash  uchun  vaqtincha 
mehnatga  layoqatsizlik  varaqasi  bolaga  parvarish  kerak  bo’lgan,  ammo  14 
kalendar kunidan oshmagan davri uchun beriladi.   
Agarda  xodim  karantin  vaqtida  sanitariya  –epidemiologiya  xizmati 
organlari  tomonidan  atrofidagi  shaxslar  orqali  yuqumli  kasallikka  chalinish 
xavfini oldini olish maqsadida ishdan chetlatilgan bo’lsa nafaqa beriladi. 
 
Sil kasalligi yoki kasb kasalligiga chalingan xodim davolanish qoidasini 
buzmagan holda boshqa ishni bajarish imkoniga ega bo’lib, u tibbiy-maslahat 
komissiyasi  (TMK)  xulosasi  (bunday  komissiyalar  bo’lmagan  joylarda  esa 
davolovchi  shifokorning,  davolash  muassasasining  bosh  shifokori  tomonidan 
tasdiqlangan xulosasi) asosida vaqtincha boshqa ishga o’tkazilishi mumkin. 
 
Xodimga,  vaqtinchalik  kamroq  haq  to’lanadigan  ishga  o’tgan  vaqt 
uchun,  lekin  ikki  oydan  ortiq  bo’lmagan  muddat  davomida  kasallik  varaqasi 

---

 
200 
bo’yicha  yangi  ishda  beriladigan  ish  haqiga  qo’shilganda  avvalgi  ishidagi 
to’liq ish haqidan oshib ketmaydigan miqdorda nafaqa to’lanadi. 
 
Bunda  kasb  kasalligi  oqibatida  boshqa  ishga  o’tkazilgan  shaxslarga 
nafaqa, agar u amaldagi qonun hujjatlariga binoan avvalgi ish haqi bilan yangi 
ish haqi o’rtasidagi farqni korxonadan olish huquqiga ega bo’lmasa beriladi. 
 
Basharti,  kasallik  varaqasida  ko’rsatilgan  muddatda  ish  beruvchi 
xodimga boshqa ish topib berolmagan bo’lsa, u holda shuning oqibatida bekor 
o’tgan ish kunlari uchun nafaqa umumiy asoslarda to’lanadi. 
 
Reabilitatsiya muassasalarida bo’lgan barcha vaqt uchun va unga kelib-
ketish vaqti uchun nafaqa to’lanadi. 
 
Mavsumiy  va  vaqtinchalik ishlarda  band bo’lgan xodimlarga mehnatda 
mayiblanish yoki kasb kasalligi oqibatida vaqtincha mehnatga qobiliyatsizlik, 
homiladorlik va  tug’ish bo’yicha  nafaqa    umumiy  asoslarda,  boshqa  sabablar 
oqibatidagi  vaqtincha  mehnatga  qobiliyatsizlik  bo’yicha  nafaqa  mavsumiy 
yoki  vaqtinchalik  ish  to’g’risida  tuzilgan  mehnat  shartnomasida  ko’rsatilgan 
ish kunlari doirasida to’lanadi. 
 
Ishlayotgan  nogironlarga  vaqtincha  mehnatga  qobiliyatsizlik  bo’yicha 
nafaqa  mehnatda  mayiblanish  hodisalari  yoki  kasb  kasalligidan  tashqari, 
ketma-ket  ikki  oydan  va  kalendar  yilda  uch  oydan  oshmagan  muddatga 
beriladi. 
 
Ishlayotgan  Ikkinchi  jahon  urushining  nogironlarga  va  imtiyozlari 
jihatdan  ularga  tenglashtirilgan  boshqa  nogironlarga,  Chernobil  AESdagi 
falokat  yoki  uning  oqibatlarini  bartaraf  etish  bo’yicha  ishlarni  bajarish  bilan 
bog’iliq  sabablarga  ko’ra  nogiron  bo’lgan  shaxslarga  vaqtincha  mehnatga 
qobiliyatsizlik  nafaqasi  (mehnatdan  mayiblanish  hodisalari  yoki  kasb 
kasalligidan  tashqari)  ketma-ket  to’rt  oygacha  yoki  kalendar  yilda  besh 
oygacha beriladi. 
 
Agar  ishlovchi  nogironning  vaqtinchalik  mehnatga  qobiliyatsizligi 
mehnatda  mayiblanish  yoki  kasb  kasalligi  tufayli  yuz  bersa,  nafaqa  u  to’la 
sog’aygunga  yoki  mehnatda  mayiblanish  yoxud  kasb  kasalligi  bilan  bog’liq 
nogironlik guruhi qayta ko’rib chiqilgunga qadar to’lanadi. 
 
Sil  kasalligi  oqibatida  vaqtincha  mehnatga  qobiliyatsizlik  bo’yicha 
nafaqa shaxs to’la sog’aygunga qadar, lekin ko’pi bilan 10 oyga beriladi. 
 
Xodim sil kasalligi bilan qayta kasallanganda yoki sil kasalligi oqibatida 
nogiron deb topilganda nafaqa ko’pi bilan 6 oyga beriladi. 
 
TMEK  ko’rigidan  belgilangan  muddatda  qayta  o’tmagan  nogironga 
nafaqa mazkur bandda belgilangan muddatlarga to’lanadi. 
 
Vaqtincha mehnatga qobiliyatsizlik quyidagi davrlarga to’g’ri kelganda 
nafaqa to’lanmaydi: 
 
- ish haqi saqlanmagan ta’til; 
 
- bolani parvarishlash bo’yicha ta’til; 
 
- ish vaqtincha to’xtatilgan; 
 
-  xodim  ishdan  (lavozimdan)  chetlashtirilib,  ish  haqi  to’lash  to’xtatib 
qo’yilganligi sababli ishlamagan; 
 
- harbiy o’quv yoki tekshiruv yig’ini; 

---

 
201 
 
-  ishlab  chiqarishdan  ajralmagan  holda  o’quv  yurtlarida  tahsil  olish 
munosabati bilan berilgan qo’shimcha ta’til. 
 
Ushbu  davrlarda  boshlanib,  davom  etayotgan  mehnatga  qobiliyatsizlik 
nafaqasi  xodim  ishga  chiqishi  (lavozimga  tiklanish)  lozim  bo’lgan  kundan 
boshlab beriladi. 
 
Vaqtincha  mehnatga  qobiliyatsizlik  nafaqasi  quyidagi  hollarda 
berilmaydi: 
 
-  ishdan  yoki  boshqa  vazifalardan  bo’yin  tovlash  maqsadida  o’z 
salomatligiga ataylab ziyon etkazgan yoxud o’zini kasallikka solganda; 
 
-  giyoyuvandlik  yoki  mastlik  bilan  bog’liq  harakatlar  oqibatida, 
shuningdek,  spirtli  va  giyohvandlik  moddalarini  iste’mol  qilish  natijasida 
kasallikka chalinganda (jarohotlanganda); 
 
- jinoyat sodir qilish vaqtida jarohatlanganda; 
 
-  sud  qarori  asosida  majburiy  davolanishga  yuborilganda  (ruhiy 
kasallardan tashqari); 
 
- hisobda bo’lgan davrda; 
 
- sud tibbiyot ekspertizasidan o’tish davrida. 
 
Vaqtincha  mehnatga  qobiliyatsizlik  boshlanishidan  oldin  uzrsiz 
sabablarga  ko’ra  ishga  kelmagan,  ular  uchun  shifokor  belgilangan  tartibni 
buzgan, yoki uzrsiz sabablarga ko’ra belgilangan muddatda shifokor ko’rigiga 
yoki  tibbiy-mehnat  ekspertiza  komissiyasiga  (TMEK)  kelmagan  xodimlar 
qoidani  buzish  ro’y  bergan  kundan  boshlab  korxonaning  Ijtimoiy  sug’urta 
bo’yicha komissiyasi belgilaydigan muddatda nafaqadan mahrum qilinadilar. 
 
Yuridik  shaxs  bo’lmasdan  tadbirkorlik  faoliyati  bilan  shug’ullanuvchi 
shaxslar  hamda  dehqon  xo’jaligi  a’zolari,  byudjetdan  tashqari  Pensiya 
jamg’armasiga  sug’urta  badallarini  to’lamagan,  shifokor  belgilangan  tartibni 
buzgan yoki uzrsiz sabablarga ko’ra belgilangan muddatda shifokor ko’rigiga 
yoki  TMEK  ga  kelmagan  hollarda,  buzish  sodir  bo’lgan  kundan  boshlab 
ijtimoiy ta’minot bo’limi tomonidan belgilangan muddatga nafaqadan mahrum 
qilinadilar. 
 
Vaqtincha 
mehnatga 
qobiliyatsizlik 
nafaqasi 
ish 
stajining 
davomiyligidan  qat’i  nazar  ish  haqining  100  foizi  miqdorida  quyidagilarga 
to’lanadi: 
 
- ishlayotgan ikkinchi jahon urushi qatnashchilariga; 
 
- baynalminal jangchilarga va ularga tenglashtirilgan boshqa shaxslarga; 
 
-    qaramog’ida  16  yoshga  (o’quvchilar  18  yoshga)  etmagan    uch  yoki 
undan ortiq bolalari bo’lgan xodimlarga; 
 
-  Chernobil  AESdagi  avariya  oqibatlarini  tugatishda  qatnashgan 
xodimlarga; 
 
- Chernobil AESdagi avariya natijasida radioaktiv ifloslanish zonasidan 
evakuatsiya  qilingan  va  ko’chirilgan,  qon  hosil  qiluvchi  organlar  kasalliklari 
(o’tkir  leykoz),  qalqonsimon  bez  (adenoma,  rak)  va  zavfli  o’smalar  bilan 
bog’liq kasalliklarga chalingan xodimlarga; 
 
- mehnatda mayiblanish va kasb kasalligi natijasida vaqtincha mehnatga 
qobiliyatsiz bo’lgan xodimlarga. 

---

 
202 
 
Ijtimoiy  ahamiyatga  ega  bo’lgan  kasalliklar  (sil  kasalligi,  onokologiya 
kasalliklari,  yangidan  paydo  bo’ladigan  xatarli  o’simtalar,  jinsiy  yo’l  bilan 
o’tadigan  kasalliklar,  SPID,  Moxov  (lepra)  kasalligi,  ruhiy  kasalliklar) 
bo’yicha  hisobda  turgan  xodimlarga  ular  tomonidan  davlat  ijtimoiy  sug’urta 
badali  to’lagan  davrining  (umumiy  ish  stajining)  davomiyligiga  bog’liq 
ravishda  vaqtincha  mehnatga  qobiliyatsizlik  nafaqasi  quyidagi  miqdorlarda 
to’lanadi: 
 
a) umumiy ish staji 8 yil va undan ortiq bo’lgan xodimlarga ish haqining 
100 foizi miqdorida; 
 
b) umumiy ish staji 5 yildan 8 yilgacha bo’lgan xodimlarga ish haqining 
80 foizi miqdorida; 
 
v) umumiy ish staji 5 yilgacha bo’lgan xodimlarga ish haqining 60 foiz 
miqdorida. 
 
Mazkur  Nizomning  26  va  27-bandlarida  nazarda  tutilgan  xodimlardan 
tashqari  qolgan  xodimlarga  vaqtincha  mehnatga  qobiliyatsizlik  bo’yicha 
nafaqa quyidagi miqdorlarda to’lanadi: 
 
-  umumiy  ish  staji  8  yil  va  undan  ortiq  bo’lgan  xodimlarga  hamda  21 
yoshga etmagan chin (sag’ir) etimlarga ish haqining 80 foizi miqdorida; 
 
- umumiy ish staji 8 yilgacha bo’lgan xodimlarga ish haqining 60 foizi 
miqdorida. 
 
Mazkur  Nizomning  4-bandiga  binoan  tayinlangan  vaqtincha  mehnatga 
qobiliyatsizlik bo’yicha nafaqa quyidagi miqdorlarda to’lanadi: 
 
-  O’zbekiston  Respublikasi  Qurolli  kuchlari  safiga  muddatli  xizmatdan 
bo’shatilgandan  so’ng  bir  oy  ichida  kasal  bo’lib  qolgan  sobiq  harbiy 
xizmatchilarga respublikada belgilangan eng kam ish haqi miqdorida; 
 
- boshqa hollarda ish haqining 60 foizi miqdorida. 
 
Vaqtincha  mehnatga  qobiliyatsizlik  bo’yicha  nafaqa  barcha  hollarda 
belgilangan  eng  kam  ish  haqidan  kam  bo’lmasligi  va  nafaqa  hisoblab 
chiqarilgan ish haqidan yuqori bo’lmasligi lozim. 
 
Nafaqa  miqdori  vaqtincha  mehnatga  qobiliyatsizlik  boshlangan 
kungacha,  mehnat  daftarchasi  yoki  uning  o’rniga  berilgan  boshqa  hujjat, 
shuningdek  ijtimoiy  ta’minot  bo’limlari  tomonidan  berilgan  ma’lumotnoma 
asosida hisoblangan umumiy ish stajiga muvofiq aniqlanadi.