Toshkent moliya instituti “tasdiqlayman”

 
 
 
 
 

---

 
192 
2. Ijtimoiy risklarni boshqarish davlat tamoyili sifatida. 
  
 
 Agar  dastlabki  sug’urta  moddiy  ehtiyojlarni  ta’minlashga  qaratilgan 
bo’lsa,  XIX  asrning  oxiriga  kelib  ijtimoiy  risklarni  boshqarish  dadavlat 
tamoyilining tarkibi qismiga aylanadi. Ishlab chiqarishda baxtsiz xodisalardan 
davlat  majburiy  sug’urtasi  shaxsiy  sug’urtaning  birinchi  ommilashgan  turiga 
aylanadi  (Rossiyada  1907  yilda).  Asta-sekin  davlat  ijtimoiy  sug’urta  tizimida 
pensiya  va  tibbiy  sug’urta  shuningdek,  vaqtincha  mehnatga  layoqatsizlik 
holatida  ijtioiy  sug’urtalash  paydo  bo’la  boshladi.  Sug’urtaning  bu  turlariga 
davlat  aralashuvi  hamda  davlat  boshqaruvi  turli  mamlakatlarda  turlicha 
bo’lishiga  qaramasdan  jamiyatning  ijtimoiy  risklarini  sug’urta  yordamisiz 
boshqaruvchi  iqtisodiy  rivojlangan  davlatni  tasavvur  qilish  qiyin.  Evropa 
davlatining  so’nggi  rivojlanish  yo’nalishlari  ko’rsatishga  XX  asr  boshida 
ijtimoiy sug’urtaning davlat tizimi ustunlik qilgan bo’lsa zamanaviy iqtisodiy 
ijtimoiy  risklarni  sug’urtalashning  xususiy  tizimini  rivojlantirishga 
mo’ljallanmaqda. Germaniya, Buyuk Britaniya, Franitsiya, Ispaniya va boshqa 
davlatlarda o’tkaziladigan davlat  pensiya va tibbiy sug’urta islohatlari ijtimoiy 
risklarni boshqarish  tizimida xususiy  sug’urtaning  rolini kuchaytirshni  taqazo 
qiladi. 
 
Sug’urta iqtisodiyotining noyob tarmog’i sifatida ishlab chiqarish hamda 
inson  faoliyatining  xavfsizligiga  ta’sir  ko’rsatadi.  Korxona  va  xo’jaliklarda 
ko’ngilsiz hodisalarni keltirib chiqrauvchi xavf-xatarlarni kamaytirsh va oldini 
olish  chora-tadbirlariga  qanchalik  kam  e’tibor  qaratisa  sug’urtaning  narxi 
shunchalik  yuqori  bo’ladi.  Chora-tadbirlar  ishlab  chiqarish  o’ziga  xos 
xususiyatlar  hamda  ishlab  chiqarishning  turli  tarmoqlari  va  xizmatlar 
sohasining  kasbiy  faoliyatiga  bog’liq.  Yong’inga,  toshqinga  qarshi  chora-
tadbirlar aholini ommaviy ravishda yuqumli kasalliklaridan emlash va xakazo 
tadbirlar 
iqtisodiy 
yo’qatishlarning 
ehtimolligini 
jiddiy 
ravishda 
kamaytirishning bu kabi usullari va ularning nazorati sug’urta tufayli vujudga 
keladi. 
 
Rivojlangan  davlatlarda  xususiy  sug’urta  tarmog’i  aholining  ko’p 
qismini  ish  bilan  ta’minlaydi,  faqatgini  AQShda  sug’urtada  band  bo’lganlar 
soni  sug’urta  vositachilari  bilan  hisoblanganda  2,2  mln.dan  ortiqroq  kishini 
tashkil etadi, evropa davlatlarida esa ya’ni Frantsiyada-220 ming, Germaniyada 
250 ming Buyuk Britaniyada 350 ming shundan iborat. Dunyo miqyosida jami 
sug’urtada band bo’lgan soni 3,5mln kishini tashkil etadi. 
 
Ammo  sug’urtaning  keng  miqyosida  rivojlanishiga  qaramay  jamiyat 
sug’urtalovchining  riskni  sug’urtaga  qabul  qilish  imkoniyatlarini  baholay 
olmaydi.    Risklarni  sug’urtaga  qabul  qilish  imkoniyati  sug’urta 
kompaniyalarining kapitallaitirilishi risklarning xususiyati va ular keltiradigan 
salbiy oqibatlar bilan aniqlanadi. 
 
 
 
 

---

 
193