Toshkent moliya instituti "statistika" kafedrasi

o’rtacha indekslardan
foydalaniladi. Bu indeksni hisoblash 
uchun har bir mahsulot bo’yicha mahsulot miqdorini joriy davrda o’tgan davrga 
nisbatan o’zgarishi, ya’ni individual indekslar i
q
=q
1
:q
0 
hamda o’tgan davr uchun 
mahsulot qiymati 

q
0
P
0
ma’lum bo’lishi kerak. Mahsulot fizik hajmi umumiy 
indeksini sur’atida o’tgan davr bahosida hisoblangan qiymat yig’indisi keltiriladi, 
ya’ni 

q
1
p
0
. Bu qiymat noma’lum bo’lsa, uni quyidagicha hisoblaymiz:
ердан
бу
q
q
i
q
,
0
1

0
1
q
i
q
q

Endi 
1
q
o’rniga yangi qiymatni keltirib qo’ysak, quyidagi natijani olamiz:
0
0
0
1
p
q
i
p
q
q



Bu almashtirishlardan so’ng mahsulot fizik hajmi umumiy indeksi quyidagi 
ko’rinishni oladi. 
0
0
0
0
p
q
p
q
i
I
q
q



Statistikada bu indeks 
o’rtacha arifmetik indeks
nomi bilan yuritiladi. 
2-jadval 
Oloy dehqon bozorida sotilgan mahsulotlar hajmi 
Mahsulotlar 
O’tgan davrda sotilgan, 
ming so’m 
Joriy davrda o’tgan davrga 
nisbatan mahsulot miqdorining
o’zgarishi(%) 
1 
2 
3 
1. Olma 
200,0 
+5 
2. Uzum 
280,4 
-11 

---

130 
3. Kartoshka 
170,9 
-18 
2 – jadval ma’lumotlari asosida mahsulot fizik hajmi umumiy indeksini 
hisoblaymiz. Ikkinchi ustunda o’tgan davrdagi 

q
0
p
0
qiymatlar berilgan. Uchinchi 
ustunda miqdor individual indekslari (i
q
) keltirilgan. 
Mavjud ma’lumotlardan ko’rinib turibdiki, umumiy indeksni agregat shaklda 
hisoblab bo’lmaydi. Shuning uchun, bu indeksni o’rtacha arifmetik shaklda 
hisoblash zarur. 
921
,
0
3
,
651
7
,
599
9
,
170
4
,
280
200
1
,
140
6
,
249
0
,
210
9
,
170
4
,
280
200
9
,
170
82
,
0
4
,
280
89
,
0
0
,
200
05
,
1
0
0
0
0


















p
q
p
q
i
J
q
q
yoki 92,1%
Demak, joriy davrda o’tgan davrga nisbatan sotilgan tovarlarning fizik hajmi Oloy 
bozorida o’rtacha 7,9%ga kamaygan.