Toshkent moliya instituti "statistika" kafedrasi

 
2. Aholi turmush darajasining umumlashtiruvchi ko’rsatkichlari 
 
Aholi turmush darajasini dastavval qo’yidagi ko’rsatkchilar umumlashtirib 
ifodalaydi: jon boshiga to’g’ri kelgan sof milliy daromad; nominal va real daromad 
indekslari; turmush qiymati indeksi; inson barkamolligi indeksi; qashshoqlik 
indeksi; aholi pul daromadlari va xarajatlari balansi; yashash minimumi va 
boshqalar. 
Bu ko’rsatkchilar qiymat - pul ko’rsatkichlari bo’lib, aholining hayotiy 
ehtiyojlarini qondirish me’yorini aks ettiradi. Aholi jon boshiga yaratilgan YaSD 
iqtisodiy taraqqiyotni va aholi turmush darajasini ifodalaydi: 
bu erda,
Ktd - aholi turmush darajasi koeffitsienti 
SMD - sof milliy daromad 

---

291 
- aholining o’rtacha soni. 
Aholi turmush darajasining o’sishi uchun SMD ning o’sish sur’ati: aholining 
o’sish sur’atidan tezroq bo’lishi lozim. Buni aniqlash uchun turmush darajasi 
indeksini hisoblash kerak: 
yoki 
bu erda, 
J
ATD
- aholi turmush darajasi indeksi; 
Agar J
ATD
>1 bo’lsa iqtisodiy o’sish sodir bo’lgan, binobarin aholi turmush 
darajasi oshgan. Agar J
ATD
<1 bo’lsa aksincha J
ATD
=1 bo’lgan. Aholi turmush 
darajasi ham o’zgarmagan. 
Nominal daromad
- bu bevosita xodim mehnatining miqdori va sifatiga 
qarab to’lanadigan haq bo’lib, u pul shaklidagi jamiki daromadni o’z ichiga oladi. 
Shu nuqtai nazardan nominal daromad qo’yidagicha hisoblanadi: 
ND = MBOD+MKD 
bu erda,
ND - nominal daromad; 
MBOD - mehnat bilan olingan daromad, ya’ni ish haqi, menejer daromadi, 
tadbirkor daromadi; 
MKD - mulkdan kelgan daromad, ya’ni foyda, renta, foiz va dividend. 
Pul daromadining o’zi, ya’ni nominal daromad aholi turmush darajasini aniq 
ifodalay olmaydi, pulning real qadri iste’mol tovarlari narxiga ham bog’liq. Shu 
sababli real daromad: nominal daromadning miqdoriga; daromaddan chegirilgan 
har xil soliqlar va to’lovlarga, ya’ni pul daromadining egasi qo’liga tegadigan 
qismiga; transfert to’lovlariga, ya’ni pensiya, nafaqa, ishsizlik bo’yicha nafaqalar, 
tibbiy sug’urta kabilardan tushgan daromadlarga bog’liq. 
Real daromad
jamiki pul daromadlari (brutto daromad)dan turli to’lovlar 
(soliqlar, sotsial sug’urta to’lovlari) chegirib tashlangandan keyin qolgan qismi - 
sof (netto) pul daromadini baho indeksiga bo’lish yordamida aniqlanadi: 
bu erda,
TT - transfert to’lovlar evaziga tushgan daromadlar 
S - soliqlar va turli to’lovlar 
J
p
- bahoning umumiy indeksi. 
Real daromad iste’mol tovarlari va xilma-xil xizmatlarda ifodalangan 
daromad bo’lib, pul daromadining xarid qobiliyatini bildiradi, aholi turmush 
darajasini umumlashgan holda tavsiflaydi. 
Real daromad indeksini hisoblash uchun dastavval umumiy va pirovard 
daromadlar hajmi aniqlanadi. Buni qo’yidagi shartli raqamlar misolida ko’rib 
chiqamiz (1-jadval). 

---

292 
1-jadval