Toshkent moliya instituti "statistika" kafedrasi

qo’shilgan qiymat
ko’rsatkichidir. U yalpi usulda yoki sof usulda hisoblanadi. Yalpi usulda YAIM va 
YAQQ ko’rsatkichlarida “yalpi” so’zini ishlatilishiga asosiy sabab, bu 
ko’rsatkichlarni hisoblaganda ular tarkibida asosiy kapitalning iste’moli(ACI) 
ko’rsatkichi qo’shib hisoblanganligidir. Aslida asosiy kapitalning iste’moli(ACI) 
miqdorini alohida hisoblash tavsiya etiladi. Lekin, amaliyotda bu ko’rsatkichni 
aniq va MHT talablari asosida hisoblash murakkab masala. Chunki, buxgalteriya 
hisoblaridagi asosiy kapitalning iste’moli (amortizatsiya)ni hisoblash usuli MHT 
qoidalariga mos kelmaydi. Buxgalteriya hisoblarida bu ko’rsatkich asosiy fondlarni 
boshlang’ich(sotib olingan) qiymatlarida, MHTda esa asosiy fondlarni ishlab 
chiqarishda ishlatilganda yo’qotgan, ya’ni ularni tiklash qiymatlarida (asosiy 
3
Ялпи ишлаб чиқариш ва ялпи маҳсулот (YAM) кўрсаткичлари адабиётларда тенг манода ишлатилади. 

---

147 
fondlarni yana o’z holiga keltirib qo’yishga ketadigan xarajat miqdorida) 
hisoblanadi. 
Odatda butun mamlakat iqtisodiyotida ishlab chiqarish nazarda tutilganda bu 
ko’rsatkich 
Yalpi ichki mahsulot (YAIM
) deb yuritiladi. Bu ko’rsatkich ishlab 
chiqarish schyotida muvozanatlashtiruvchi ko’rsatkich bo’lib, YAICHdan oraliq 
iste’molni ayirish orqali topiladi. YAICH ko’rsatkichi qanday baholarda (asosiy, 
ishlab chiqaruvchi) hisoblanishiga qarab, qo’shilgan qiymat ko’rsatkichi ham o’sha 
baholarda hisoblangan bo’ladi. Umuman mamlakatda iqtisodiy faoliyat 
ko’rsatayotgan barcha rezident institutsion birliklarning YAQQ ko’rsatkichlari 
yig’indisi YAIM ga teng. Amaliyotda, YAQQ ko’rsatkichini hisoblashda 
qo’llanilayotgan baho tizimiga mos ravishda YAIM ko’rsatkichini quyidagi 
formulalar orqali ifodalash mumkin: 
YAIM = 

YAQQ + MS - MSU, 
bu erda:

YAQQ - mamlakat iqtisodiyotida faoliyat ko’rsatayotgan barcha
rezident institutsion birliklarning YAQQ ko’rsatkichlarining yig’indisi (asosiy 
baholarda); MS -mahsulot uchun olingan soliqlar yig’indisi; MSU - mahsulot 
uchun to’langan subsidiyalar yig’indisi. 
Agarda YAQQ ishlab chiqaruvchilar baholarida hisoblangan bo’lsa, u holda 
quyidagi munosabat o’rinli bo’ladi: 
YAIM=

YAQQ+QQS+ISS, (8) 
bu erda: 

YAQQ - mamlakat iqtisodiyotida faoliyat ko’rsatayotgan barcha
rezident institutsion birliklarning YAQQ ko’rsatkichlarining yig’indisi (ishlab 
chiqaruvchilar baholarida); QQS - qo’shilgan qiymat soliqlari yig’indisi; ISS - 
mamlakat bo’yicha sof import(eksport-import) soliqlari. 
Agarda ACIni to’g’ri hisoblab, YAIMdan chegirib tashlansa, hosil bo’lgan 
miqdor s