Toshkent moliya instituti sirtqi fakulteti investitsiya va innovatsiya fanidan

Normativ ishlav berish qiymati (NIQ) tikuvchilik tarmog’ida qo’llanilib ishlav berish qiymatiga normativ foydani qo’shish orqali aniqlanadi.
Normativ sof mahsulot (NSM) material sig’imi yuqori bo’lgan tarmoqlarda qo’llanilib, ajratmalari bilan birgalikdagi mehnat xaqi xarajatlariga normativ foydani qo’shish orqali aniqlanadi.
Korxonaning mehnat resurslari bilan ta’minlanishi va ulardan samarali foydalanishidan barcha ko’rsatkichlar: ya’ni, barcha ishlarning o’z vaqtida bajarilishi, mashina va uskunalardan foydalanish darajasi va natijada mahsulot ishlab chiqarish xajmi, uning tannarxi, foyda va boshqa bir qancha ko’rsatkichlar bog’liq bo’ladi. Mahsulot xajmiga ta’sir qiluvchi mehnat omillari tarkibida quyidagi ko’rsatkichlar o’rganiladi:

1. 
   Korxonaning mehnat resurslari bilan qanchalik ta’minlanganlik ko’rsatkichlari;
   
2. 
   Ish vaqti fondidan samarali foydalanishini ifodalovchi ko’rsatkichlar;
   
3. 
   Bir xodimga to’g’ri keladigan o’rtacha yillik ishlab chiqarilgan mahsulot va uning o’zgarishiga ta’sir qiluvchi omillar;
   
4. 
   Mehnat haqi fondidan foydalanishga baho beruvchi ko’rsatkilar;
   
5. 
   Mahsulot xajmining o’zgarishiga ta’sir qiluvchi mehnat omillari va ichki rezervlarni qidirib topish.
   
6. 
   Mahsulot ishlab chiqarish xajmiga quyidagi mehnat omillari ta’sir qiladi:
   

1. 
   Ishchilarning o’rtacha ro’yxatdagi sonining o’zgarishi;
   
2. 
   Bir ishchi tomonidan ishlangan o’rtacha kishi-kunlarining o’zgarishi;
   
3. 
   Ish kuni davomiyligi(uzunligi)ni o’zgarishi;
   

Bir ishchi tomonidan bir soatda ishlab chiqargan mahsulot xajmining o’zgarishi.

Xulosa
Tashki investorlar ishlab chikarish rejasining strategik elementlariga kizikadilar, ya’ni xakikiy va rejadagi ishlab chikarish kuvvatlaridan foydalanish darajasi, infrastruktura xolati, tarmokning mexnat munosabatlari, strategik itgifokchilari (sheriklari) texnologik imkoniyatlari va zaxira (manbai)lari bilan. Investor uchun eng zaruri yangi kapitalni mikäoridir. Uni kelgusi ishlab chikarishni rivojlanishini ta’minlashga, yangi bozor tashkil etishga ishonch xosil kildirishi va mavjud bozorlarni saklab kolishidan foyda kurishining kafolati bulib xizmat kiladi. Korxona uchun esa ishlab chikarish rejasi katta axamiyatga ega. Ishlab chikarish va moliyaviy manbalarni boshkarishni osonlashtiradi. Ayniksa, ishlab chikarish kuvvatini ishchi kuchi, moliya va material manbalarga bulgan extiyojni aniklaydi.- Ishlab chikarish rejasi maxsulot nomenklaturasi va sotish xajmi va marketing programmasiga asoslanishi kerak. Bu bulimda xar bir maxsulotlar turi buyicha mexnat va materiallarni nisbiy normativi aniklanishi kerak.
Mexnat resursi va kurilmalarga bulgan extiyoj ishlab chikarish xajmiga asoslangan xolda aniklanadi. Ulardan xarajat smetasi, ishchi kuchidan foydalanish rejasi ishlab chikarish grafigini tuzishda foydalaniladi.
Agar ishlab chikariladigan maxsulotlar yoki kursatiladigan xizmatlarni kelgusida yanada takomillashtirish zarur bulsa, biznesni doimiy ravishda ilmiy izlanish va tajriba konstruktorlik ishlari bilan boglik ravishda olib borilishi shartdir. Shu maksadda asosiy e’tiborni izlanuvchanlik va yangiliklarni joriy etish bulimida kuyidagi masalalarni yoritishga karatmogimiz lozim:
-Joriy etish va ishlab chikish jarayoninning xozirgi x olati;
-Ish xajmi, jarayonni yakunlash uchun zarur bulgan xodim, moddiy texnika baza, xarajat va moliyalashtirish manbalari va kutilayotgan muammolar ;
-Kuzda tutilayotgan va utkazilayotgan yangi ilmiy izlanishlar: vazifa, mablag, extiyoj, xarajat va moliyalashtirish manbalari va undan kutilayotgan yutuklar.
Bu bulimda maxsulotlar rakobatbardoshligini oshirishdagi ilmiy izlanish va tajriba konstruktorlik ishlari axamiyatini anik kursata bilishi zarur. Yoritishda afzalligiga, koplash muddatini yukoriligiga aloxida e’tibor berish kerak. Yangi turdagi maxsulot yoki yangi texnologiya jarayonlari yaratilishini, mavjud maxsulotlarni modernizatsiya va modifikatsiya kilishni aloxida ajratib kursatish lozimdir.
Shu jumladan korxonadan barcha turdagi kapital mablaglar talab kiluvchi tadbirlar xam ushbu bulimda kursatilish kerak.