Toshkent moliya instituti sh

§. Xalqaro andozalarga mos keladigan harakatdagi iqtisodiy normativlar

Harakatdagi bank nazoratiga tegishli me’yoriy hujjatlar Jahon bankining O’zbekiston respublikasi bank tizimini isloh qilish loyihasi bo’yicha ishlagan chet ellik maslahatchilar ko’magida yaratilgan bo’lib, xalqaro andozalarga moslashtirilgandir.

Jumladan, bank sarmoyasiga bo’lgan talablar yuqori riskli bank aktivlarini chegaralashi bank majburiyatlarining o’z o’zidan chegaralanishiga olib kelishini nazarda tutib, bank sarmoyasining bank majburiyatlariga nisbati ko’rsatkichi bekor qilindi.
Tijorat banklari kapitalining etarliligiga qo’yiladigan talablar bo’yicha iqtisodiy me’yorlarni ko’rib chiqishdan oldin ayrim tushunchalarga izoh berib o’tish maqsadga muvafiqdir.
“Bank talablari” - bank tamonidan joylashtirilgan barcha qo’yilmalari, masalan, bank tomonidan berilgan kreditlar va boshqalar.
“Kapital zaxiralar” – soliqlar va boshqa majburiy to’lovlar to’langanidan so’ng sof foyda hisobiga shakllangan zahiralar. Ushbu zahiralarga ajratiladigan chegirmalar miqdori ochib e’lon qilinadigan hisobotda ko’rsatilishi lozim. Zahiralardan bank faoliyatida vujudga keladigan turli zararlarni ular yuzaga kelishi bilanoq hech qanday cheklashlarsiz qoplash uchun foydalaniladi. Bunda mazkur zahiralar hisobiga qoplanadigan barcha zararlar foyda va zararlar hisobotida aks ettirilishi kerak.
“Umumiy zaxiralar”² - bank faoliyati davomida umuman yoki biror-bir faoliyat turi (kreditlash, investitsiyalash) natijasida yuzaga kelishi mumkin bo’lgan zararlarni qoplash uchun, lekin ayrim muayyan operatsiyalar bo’yicha zararlarni qoplashga zahiralar yaratish mo’ljallanmagan. Masalan, “yaxshi”² kreditlarga doir zararlarni qoplash yoki milliy valyutani devalvatsiyalash uchun mo’ljallangan zaxiralar.
“Maxsus zaxiralar” - “standart”, “substandart”, “shubhali” va “umidsiz” deb tasniflangan kredit va lizing operatsiyalari yoki boshqa alohida muayyan aktivlar bo’yicha yuzaga kelishi mumkin bo’lgan zararlarni qoplash uchun yaratilgan zaxiralar.
“Nomoddiy aktivlar” - moddiy va jismoniy shaklga ega bo’lmagan nomonetar, identifikatsiyalanadigan aktivlar. Nomoddiy aktivlarning juda ko’p turlari mavjud, jumladan, dasturiy ta’minot, foydalanish xuquqi, marketing va texnik ma’lumotlar. Biroq, bank faoliyatida eng ko’p tarqalgan nomoddiy aktiv gudvildir.


Ушбу хужжатда берилган таърифлар капиталнинг етарлилигини хисоблаш ма=садидагина ишлатилади ва Марказий банкнинг бош=а меъёрий хужжатларида кырсатилган =оидаларга тааллу=ли эмас.
² Марказий банк “яхши” кредитлар быйича захираларни яратиш мажбурий талаб эмаслигини тан олади. Биро=, банклар ыз хощишларига кыра соли=лар ва мажбурий тыловлар тыланганидан сынг =олган фойда щисобига бундай захираларни ташкил =илишлари мумкин. Хал=аро банк амалиётида бундай захиралар ми=дори кредит суммасининг 2-3 фоизини ташкил =илади.
“Gudvill” - xaridor tomonidan bank sotib olinayotganda uning sof aktivlari qiymatidan yuqori to’lanadigan summa sifatida ta’riflanadi (barcha aktivlarning bozor narxi va barcha majburiyatlarning bozor narxi o’rtasidagi farq). Bu xaridorning bankni sotib olishda bankni xarid qilish o’z ichiga bank ham qarzdor, ham depozitor bo’lgan mijozlar bilan ko’p yillardan beri o’rnatgan munosabatlari ham kirishini tushunib etishini anglatadi.
Leveraj – bu bank jami aktivlarining kapital bilan ta’minlanganlik darajasini aks ettiruvchi ko’rsatkich. U birinchi darajali kapitalning nomoddiy aktivlar qiymati, jumladan, gudvillni chiqarib tashlagan holda umumiy aktivlar summasiga nisbati sifatida aniqlanadi.
Likvidlik –bu bank majburiyatlarini bajarish va aktivlar o’sishini moliyalash bilan birgalikda depozitlar va qarz mablag’lari darajasining pasayishini samarali boshqarishni bildiradi.