Toshkent moliya instituti sh

Riskni hisobga olgan holdagi aktivlar

Balans aktivlari risk darajasi bo’yicha 0, 20, 50, 100 foizli to’rt guruhga bo’linadi. Har xil toifali aktivlar nisbiy riskligi o’z zimmasiga majburiyatlarni qabul qilgan shaxs turi va garov yoki kafolat tavsifiga bog’liq. Masalan, naqd pul 0 foizli risk darajasiga ega bo’lsa, tijorat kreditlari 100 foizli riskli toifasiga kiradi. Bu tijorat kreditlari kapitalning muayyan summasi bilan to’liq ta’minlangan bo’lishi kerakligini anglatadi.
Riskni hisobga olgan holdagi aktivlar summasi har bir aktiv balans summasini unga tegishli risk miqdoriga ko’paytirish va risk bo’yicha aniqlangan aktivlar yig’indisi orqali topiladi. quyida bank aktivlari toifalarining ta’rifi keltirilgan.
Riskdan xolis bo’lgan aktivlar (risk koeffitsienti - 0 foiz) quyidagilarni o’z ichiga oladi:

1. 
   bankda va uning filiallarida naqd pul ko’rinishida saqlanayotgan milliy va chet el valyutasi (jumladan, yo’ldagi naqd pullar va bank omborlarida yoki Markaziy bank omborlarida saqlanayotgan oltin quymalar);
   
2. 
   Markaziy bank va uning hududiy boshqarmalarida vakillik va zaxira hisobraqamlaridagi mablag’lar;
   

v) hukumat va O’zbekiston Respublikasi Markaziy bankiga to’g’ridan-to’g’ri talablar va bu emitentlar tomonidan chiqarilgan qimmatli qog’ozlar;
g) iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot (IXTT) tashkilotiga kiruvchi mamlakatlar hukumatlari va markaziy banklari tomonidan chiqarilgan qimmatli qog’ozlar, shuningdek, bu mamlakatlar hukumatlari va markaziy banklariga qo’yiladigan boshqa talablar;
d) aktivlar yoki ularning O’zbekiston Respublikasi va IXTTga kiruvchi mamlakatlar milliy valyutalariga denominatsiya qilinib, naqd pul bilan ta’minlangan xamda bankda alohida cheklab qo’yilgan depozit hisobraqamda saqlanayotgan qismi. Minimal risk darajasiga ega aktivlar (risk koeffitsienti - 20 foiz)
quyidagilardan iborat:

1. 
   IXTT davlatlarida ro’yxatga olingan depozitar institutlariga nisbatan talablar, shu jumladan, qarzlar va pul bozori vositalari;
   
2. 
   IXTT davlatlarida ro’yxatga olingan depozitar institutlari kreditlari bilan ta’minlangan boshqa barcha aktivlar. IXTT davlatlari depozitar intitutlarining kapitali bo’lgan qimmatli qog’ozlar yuqori risk darajasiga (100 foiz) ega aktivlar qatoriga kiradi;
   

v) bankning IXTT davlatlari maxalliy xokimiyat organlariga nisbatan talablari, shuningdek, ular tomonidan kafolatlangan bank aktivlari. Bu talablar va kafolatlar bo’yicha to’lovlar alohida loyihalar bo’yicha tushumlardan emas, balki yuqorida ko’rsatilgan tashkilotlar byudjeti hisobidan amalga oshiriladi.
g) bankning Jahon banki, Xalqaro Valyuta Fondi, Evropa tiklanish va taraqqiyot banki, Osiyo taraqqiyot banki kabi xalqaro kredit tashkilotlariga nisbatan talablari, shuningdek, bu tashkilotlar tomonidan kafolatlangan bank aktivlari;

4. 
   joriy bozor qiymatida bag’langan va Jahon banki, Xalqaro Valyuta Fondi, Evropa tiklanish va taraqqiyot banki, Osiyo taraqqiyot banki kabi xalqaro kredit tashkilotlari tomonidan muomalaga chiqarilgan qimmatli qog’ozlar bilan ta’minlangan aktivlar va ularning qismlari;
   
5. 
   bankning IXTTga a’zo bo’lmagan mamlakatlarning milliy valyutalariga denominatsiya qilingan va milliy valyutadagi majburiyatlar bilan qoplangan, IXTTga a’zo bo’lmagan davlatlar Markaziy Hukumatlari va markaziy banklariga nisbatan talablari. Milliy valyutaga denominatsiya qilinmagan va milliy valyutada moliyalashtirish summasidan oshib ketgan aktivlar qismi risk darajasi yuqori (100 foiz) bo’lgan aktivlar qatoriga kiritiladi.
   

z) joriy bozor qiymatida baholangan va O’zbekiston Respublikasi hukumati, O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki yoki IXTTga kiruvchi davlatlar Markaziy xukumatlari tomonidan emissiya qilingan yoki kafolatlangan qimmatli qog’ozlar ko’rinishidagi garov bilan ta’minlangan yoki kafolatlangan aktivlar, ularning qismlari
va balansdan tashqari majburiyatlar. qimmatli qog’ozlar bank tasarrufida bo’lishi va belgilangan tartibga muvofiq unga berilishi lozim. Kafolatlar to’g’ridan-to’g’ri va hech qanday shartlarsiz, ya’ni ularni qo’llashni cheklovchi biron-bir qo’shimcha shartlarni o’zida qamrab olmagan bo’lishi kerak;
i) o’tkazish jarayonidagi pul hujjatlari (yo’ldagi naqd pullar hisobga kirmaydi). o’rtacha risk darajasiga ega aktivlar (risk koeffitsienti - 50 foiz)
quyidagilardan iborat:

1. 
   jismoniy shaxslarga bir oilaga uy-joy (xonadon) sotib olish yoki qurish uchun berilgan va dastlabki garov (garov predmetiga egalik qilishning imtiyozli huquqi) sifatida sotib olinayotgan yoki qurilayotgan uy-joy (xonadon) bilan ta’minlangan kreditlar. Bunda ssuda miqdorining garov qiymatiga nisbati 60 foizdan oshmasligi kerak. 60 va undan ortiq kunga muddati o’tgan, foizlar hisoblash to’xtatilgan yoki restrukturizatsiyalangan kreditlar risk darajasi yuqori (100 foiz) bo’lgan aktivlar toifasiga kiradi. Bir oila uchun uy-joy qurish maqsadida beriladigan kreditlar shu uy-joyda yashamoqchi bo’lgan xususiy shaxslargagina berilishi kerak. Bank dastlabki garov huquqiga ega bo’lmasa, bunday kreditlar riskligi yuqori (100 foiz) bo’lgan aktivlar hisoblanadi;
   
2. 
   bankning IXTTga kiruvchi davlatlar mahalliy xokimiyat organlariga nisbatan talablari yoki bu talablar va kafolatlar bo’yicha to’lovlar mazkur majburiyatlar bo’yicha moliyalashtiriladigan muayyan loyiha tushumlariga bog’liq bo’lsa, ushbu tashkilotlar tomonidan kafolatlangan aktivlar. Yuqoridagi tashkilotlar tomonidan emissiya qilingan qimmatli qog’ozlar.
   

Yuqori risk darajasiga ega aktivlar (risk koeffitsienti - 100 foiz) quyidagilardan iborat:

1. 
   bank tomonidan berilgan barcha kreditlar, jumladan, tadbirkorlik tuzilmalari, qishloq xo’jalik, ishlab chiqarish korxonalariga berilgan kreditlar, shuningdek, iste’mol va ipoteka kreditlari.
   
2. 
   bankning asosiy vositalari, inshootlari, jihozlari va shaxsiy ko’chmas mulki;
   

g) boshqa barcha aktivlar.