Toshkent moliya instituti sh. N. Fayziev, R. D. Dusmuratov, A. A. Karimov, I. N. Kuziev, A. Z. Avlokulov

 
4. Ichki nazorat va audit tizimiga qo’yilgan talablar 
Ichki nazorat va ichki auditning farqi quyidagicha, ichki nazorat tashkilotning 
o’z maqsadiga erishishida doimiy ravishda faoliyat olib boradi. Ichki audit esa, 

---

197 
ichki nazoratning bir elementi hisoblanadi. Ichki auditni korxonaning ichki 
nazoratini kuchaytirish maqsadida tashkil etiladi. Shu jihat bilan ichki audit va 
ichki nazorat bir-biridan farqlanadi. 
Ichki nazoratga qo’yilgan asosiy talablar quyidagilardir: 
1.
 
Har bir sub’ektning nazorat oldida bo’lishi
. 
Tashkilotda faoliyat ko’rsatib 
kelayotgan xar bir sub’ektning nazorat ostida bo’lishi. Har bir subektning 
biriqtirilgan ishni bajarishni boshqa subektlar tomondan tekshirilishi, lavozim 
majburiyatda qayd etilishi lozim. Bir qator sub’ektlar tomondan ichki nazoratning 
qanday darajada olib borilayotganligini birinchi navbatda korxona rahbari 
qiziqishi lozim. Shuning uchun ham bu kabi sub’ektlar faoliyatining nazorati, 
tashkilot rahbari har xil turdagi ekspertlar yoki tashqi audit xizmatidan 
foydalanish mumkin.
 
2.
 
Qiziqishlarni cheklash.
 
U yoki bu chetlashishlar holatlarida “nozik 
nuqta”larni tuzatib boradigan maxsus sharoitni yaratish kerak.
 
3.
 
Birinchi darajali nazoratni bir kishiga yuklamaslik.
 
Bu holat, ya’ni 
nazoratni bir kishiga yuklash, o’z faoliyatini suiste’mol qilish yoki boshqa noxush 
oqibatlarga olib kelishi mumkin.
 
4.
 
Boshqaruvning 
aralashuvi.
Ichki 
nazorat 
tizimining 
faoliyati 
haqqoniyliksiz samarali bo’lmaydi, bu holatda boshqaruvning aralashuvi foydali 
bo’ladi.
 
5.
 
Ichki nazorat sub’ektlarining insofliligi va to’g’riligi.
Agar ichki nazorat 
faoliyatni olib boruvchi shaxslar bu kabi xislatlarni o’zida jam qilmas ekan, ideal 
darajada tashkil etilgan ichki nazorat tizim faoliyati ham samarali bo’lmaydi.
 
6.
 
Ichki nazorat tizimi metodologiyasining maqbulligi.
Tekshiruv maqsadi va 
vazifasi va oqilona bo’lishi lozim. Nazorat funktsiyasining taqsimlanishi, ichki 
nazorat tizimi va qo’llaniladigan metodlar maqsadga muvofiq bo’lishi kerak.
 
7.
 
Nufuz.
E’tiborga loyiq bo’lmagan faoliyat ustidan nazorat olib borishning 
foydasi yo’q va bu kerakli bo’lgan narsalar ustidan nazoratdan chalg’itadi. 
Qanchalik qiyin bo’lmasin strategik ahamiyatga ega bo’lgan joylarda nazoratni 

---

198 
o’rnatish lozim.
 
8.
 
Optimal markazlashuv.
Ichki nazorat dinamiklik, barqarorlik, uzluksizlik 
talablari asosida tashkil etilganligi bu tashkilot tarkibiy tuzilishini optimal 
darajada tashkil etilganligini hamda ichki nazorat tizimi tashkilotning hajmi va 
murakkablik darajasiga javob berishi lozim. Har bir tizimda o’ziga xos 
kamchiliklar mavjud. Masalan ma’lumotning sekin harakati, qarorni kech qabul 
qilinishi yoki yuqori va quyi o’rindagilarning e’tiborini bir biriga mos kelmasligi. 
Har bir variantning kuchli va kuchsiz tomonlarini baholash lozim.
 
9.
 
Yagona javobgarlik. 
Har bir nazorat vazifasi bir markazning javobgarligiga 
biriqtirilgan bo’lishi lozim. Mas’uliyatsizlik yuzaga kelmasligi uchun alohida 
vazifalarni bir necha markazlarning javobgarligiga biriqtirilishiga yo’l qo’ymaslik 
kerak .