Toshkent moliya instituti sh. H. Tashmatov, X. S. Asatullayev, Z. G. Allaberganov



Download 7,3 Mb.
Pdf ko'rish
bet88/174
Sana19.08.2021
Hajmi7,3 Mb.
#151370
1   ...   84   85   86   87   88   89   90   91   ...   174
Bog'liq
АРМ Tashmatov Sh H Iqtisodiy ta'limotlar tarixi Darslik 2019

Ishlab chiqarish 
Taqsim ot
8.1-rasm. 
A.Smitning qiymatning (va  bahoning) tashkil topishi 
to‘g‘risidagi ikki konsepsiyasi
Ushbu  rasmda  A.Smitning  birinchi  konsepsiyasi  «mehnat»  so‘zi 
yozilgan  yaxlit  strelka  ko‘rinishida  aks  ettirilgan.  Bu  qiymatni 
yaratishda  mehnat  yagona  manba  ekanligini  ko‘rsatdi.  Mehnat  bilan 
yaratilgan  daromad  taqsimlanish jarayonida  ish  haqi,  foyda  va  rentaga 
boiinadi.  A.Smitning  ikkinchi  konsepsiyasining  asl  ma’nosi  «Kapital» 
va  «Yer»  so'zlari  yozilgan  nuqtali  chiziq  (punktirli)  strelka  yordamida 
ifodalangan.  Bu  konsepsiya  mahsulot  va  daromadlami  yaratishda 
mehnat bilan birga kapital va yeming ham ishtirok etishini  bildiradi.
Ular  endi  qiymatning  shakllanishida  ishtirok  etuvchi  omil  sifatida 
bo‘ladi.  Mehnat  ish  haqi  ko‘rinishida  daromad  yaratadi,  kapital  foyda 
ko‘rinishida daromad yaratadi, yer renta ko‘rinishida daromad yaratadi.
A.Smitning  ikkinchi  konsepsiyasi  oddiy  tovar  ishlab  chiqarishni 
(«qoloq jamiyatni»)  tahlil  qilishdan  kapitalistik  tovar  ishlab  chiqarishni 
tadqiq  qilishga  o‘tish  bilan  bog'liq.  Aynan  kapitalistik  tovar  ishlab 
chiqarishda  jonli  mehnat  qiymatning  yagona  manbayi  bo‘la  olmaydi. 
“Oldin  mehnat  vositalari  ishlab  chiqaruvchiga  qarashli  bo‘lgan.  Kapital 
jamg‘arilishi  va yeming xususiy  mulkka aylanishidan  oldingi jamiyatda, 
-deb  yozadi  A.Smit,  -   mehnat  miqdorlari  o‘rtasidagi  nisbat
135


mahsulotlami  ayirboshlashning  yagona  asosi  bo‘lib  kelgan.  Barcha 
mehnat  mahsuli  ishlab  chiqaruvchiga  qarashli  boMadi  va  sarflangan 
mehnatning miqdori bahoning yagona oMchovi hisoblanadi”.
Keyinchalik  kapital jam g‘arilib  borgan  sari  vaziyat o‘zgarib  boradi. 
Tovaming  qiymati  ikki  qismga  bo‘linadi:  bir  qismi  ish  haqiga,  ikkinchi 
qismi  kapital  foydasiga.  Kapital  egasi  yollanma  mehnatni  ishlatadi. 
Bunda  yaratilgan  barcha  mahsulot  ishlab  chiqaruvchiga  qarashli 
bo‘lmaydi.  Uning  bir  qismi  kapital  egasiga  tegishli  bo‘ladi.  Bunday 
sharoitda  muayyan  tovami  ishlab  chiqarish  uchun  sarflangan  mehnat 
miqdori tovaming qiymatini aniqlashda birdan bir manba bo‘la olmaydi.
A.Smitning  fikricha  «tabiiy  baho»  (qiymat)  bu  shunday  bahoki, 
uning tarkibiy  qismlari  mehnat,  kapital  va yer uchun to‘lanadigan tabiiy 
me’yorlarga  taxminan  mos  keladi.  Bu  tabiiy  me’yorlar  mintaqalar 
bo'yicha  farq  qiladi  va  ular  hayot  darajasiga,  geografik  va  tabiiy 
sharoitlarga,  o ‘rtacha  xarajatlar  darajasiga  va  boshqalarga  qarab 
o‘matiladi.  Mazkur  qoida  F.Akvinskiyning  «Odil  narx»  konsepsiyasiga 
o‘xshab ketadi.  Ikki  yondashuvning farqi shundaki,  F.Akvinskiyda «odil 
narx»  odamlar  tomonidan  ongli  ravishda  o ‘matiladi,  A.Smit  bo‘yicha 
esa, «tabiiy baho»ning shakllanishi -  obyektiv bozor qonunlarining amal 
qilish natijasidir.
Bozor  bahosi  «tabiiy  baho»  atrofida  tebranib  turadi,  u  bozor 
holatiga  qarab  undan  yuqori  yoki  past  bo‘lishi  mumkin.  Ushbu 
tebranish  tufayli  taklif  talabga  moslashadi.  Agar  talab  taklifdan  kam 
boMsa,  bozor  bahosi  xarajatlardan  past  bo'lgan  boMadi  va  tadbirkorlar 
ishlab  chiqarishni  qisqartiradi.  Aksincha,  talabning  ortishi  bahoning 
oshishi  va  taklifning  ko‘payishini  rag‘batlantiradi.  Natijada  bozor 
bahosi  «tabiiy  baho»  darajasiga  intiladi.  Albatta,  axborotning 
yetishmasligi,  tabiiy  va  sun’iy  monopoliyalaming  mavjudligi  bilan 
bog‘liq holatlar bundan mustasno;
d) sinflar va darom adlar
A.Smit  qarashlarida  jamiyat  uch  sinfga  ajratib  ko‘rsatiladi:  yer 

Download 7,3 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   84   85   86   87   88   89   90   91   ...   174




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish