Toshkent moliya instituti rasulova d. V., Xotamov I., Asatullaev X. S. Biznesni tadqiq etish usullari

S= F+V = F+AV * Q = F+ ^AV*Qk *PQ_F_ ^Vk *R (1)
P*Q_k R_k
kabi bo’ladi. Bu erda V_k va R_k – mos ravishda o’zgaruvchan xarajatlar va daromadning kuzatilgan qiymatlari. (1) - ni va C=R ni hisobga olib,

R=C RF_ ^Vk *RR*_ ^F (2)

Rk 1(Vk Rk )
R* korxona zararsiz darajaga erishish uchun qancha so’mlik maxsulot ishlab chiqarishi zarurligini bildiradi.
Tarmoqlar bo’yicha KBXT sub’ektlarining zararsizlik darajalarini aniqlash uchun iqtisodiyoti tarmoqlaridan savdo sohasidan 127 ta, ishlab chiqarishdan 64 ta, qurilish sohasidan 43 ta, maishiy xizmatdan 18 ta kichik korxonalar tanlab olinib, ularning zararsizlik nuqtalari aniqlandi. Mazkur korxonalarda daromad va xarajatlar miqdori bir-biridan keskin farq qilgani uchun zararsizlik nuqtalari ham bir-biridan keskin farq qiladi. Shu bois guruhlash oson bo’lishi uchun zarar-sizlik darajasini ifodalash uchun zararsizlikka erishish muddatiga mos keluvchi miqdor R*/R_k hisoblanib, shu ko’rsatkich bo’yicha korxonalar guruh-landi.
Navbatdagi masala kutilmaganda talab kamayishi tufayli baho pasayi-shi, xarajatlar bahosining birdan ko’tarilishi, solik stavkalarining o’zgarishi tufayli zararsizlik darajasining o’zgarishi va bu o’zgarishlarga nisbatan tarmoqning «chidamliligi»ni ko’rib chiqishdan iborat.

Xo’sh, boshqa shartlar o’zgarmagan sharoitda faqat birdaniga xarajatlar oshdi deylik. U holda zararsizlik darajasi va marjinal foyda qanday o’zgaradi? Savolga javob berishdan oldin marjinal foyda so’ziga izoh berib o’tsak. Marjinal foyda – foyda funktsiyasining yotiqligini ifodalab, mahsulot ishlab chiqarish hajmini qo’shimcha bir birlikka oshirish qancha so’mlik qo’shimcha foyda keltirishini ifodalaydi va qiymat jihatdan 1^^Vk _Rk ^_ ga teng bo’ladi.
_
Dastlab xarajat funktsiyasi C₁  F₁ V_1k R_1k R₁ (3) va unga mos zararsizlik

nuqtasi R₁^* _ ^F1 ga, foyda funktsiyasi P  R₁ C₁ F₁ 1V_1k R_1k *R₁ va 1V1k R1k 
unga mos marjinal foyda 1V_1k R_1k  ga teng bo’lsin. Agar o’zgaruvchan xarajatlar narxi γ %ga oshsa, xarajatlar funktsiyasi quyidagicha o’zgaradi:
C₂  F₁ 1V_1k R_1k R₁ . Unga mos zararsizlik nuqtasi
^* F¹ F¹
R₂   kabi bo’ladi. Foyda funktsiyasi
1V_2k R_1k  11V_1k R_1k 
P  R₁ C₂ F₁ 11V_1k / R_1k *R₁ ga mos marjinal foyda esa
11V_1k / R_1k  ga o’zgaradi.
1-jadval