Toshkent moliya instituti rasulova d. V., Xotamov I., Asatullaev X. S. Biznesni tadqiq etish usullari

1-jadval Zararsizlik nuqtasini aniqlash usullari¹³

T\r	Aniqlash usuli	Izoh
1	U S Vk  ; 1 S P	U-jami o’zgarmas xarajatlar; S-bir-birlik mahsulotga ketgan o’zgaruvchan xarajatlar; P-bir-birlik mahsulot bahosi.
2	U Qk  ; (PS) Uk Qk *S	Qk  zararsizlik nuqtasidagi mahsulot miqdori
3	U *P Uk  PS	Uk zararsizlik nuqtasidagi mahsulot hajmi

Chunki, har bir sub’ekt o’z loyihalarini amalga oshirar ekan minimal, real va maksimal imkoniyatlarini aniq chamalay olishi kerak. Buning ham mikroiqtisodiy, ham makroiqtisodiy samarasi katta bo’ladi. Endi, bevosi-ta ishlab chiqarish ko’lamiga kelsak, ko’lam samarasi, ijobiy va salbiy ko’lam samarasi, bir omilli va ko’p omilli ko’lam samarasi kabi tushunchalar ma’lum.
Yuqorida ta’kidlaganimizdek, mamlakatimizdagi kichik biznes sub’-ektlari qaysi miqdorgacha ishlab chiqarish hajmlarini oshirib borishlari, ishlab chiqarishda foydalanilayotgan resurslardan qaysi birini qisqartirishlari (oshirishlari) yoki parallel qisqartirishlari (oshirish-lari) kerakligi kabi iqtisodiy qarorlarni qabul qilishda ko’lam samara-sidan muvaffaqiyatli foydalanishlari lozim.
Zararsizlik nuqtasi bir yil uchun quyidagi formula bilan topiladi:
Зарарсизлик  Сотув хажми (сумда)Доимий харажатлар(сумда) (2.2.15)

нуктаси (сумда) Сотув хажми (сумда)Узгарувчан харажатлар(сумда)
Biz quyidagi taxlillarimizda turli tarmoqlardagi kichik biznes sub’ektlari zararsizlik nuqtalari va ko’lamlarini korxonalar misolida tahlil qilib o’tamiz.¹⁴
Yuqorida ta’kidlanganidek, zararsizlik nuqtasi daromad xajmi barcha xarajatlarni koplashga etarli bo’ladigan ishlab chiqarish hajmidir. Zararsizlik nuqtasini aniqlash uchun uchta ko’rsatkich zarur bo’ladi, bular : F – doimiy xarajatlar; V – o’zgaruvchan xarajatlar; R – yalpi daromad. Zararsizlik nuqtasi quyidagicha keltirib chiqariladi: Umumiy xarajatlar doimiy va o’zgaruvchan xarajatlar yig’indisidan iborat bo’lgani uchun xarajatlar funktsiyasi