|
Toshkent Moliya instituti
R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva
yangi raqamli valuta turiga mansubligidir. Ko’pchilik uning nimaligini juda yaxshi
tushunmaganligi sababli informatsion o’yinlar vositasida kriptovalyutalar kursini
ko’tarish yoki tushirib yuborish mumkin. Bunda ommaviy axborot vositalari va
ijtimoiy tarmoqlar katta ahamiyatga ega. Internetdagi qandaydir yangilik uning
kursini tushirsa, boshqasi kursni ko’tarib yuboradi. Bu boradagi ko’pchilik
ma’lumotlarni tekshirishning o’zi ham katta muammodir. Uchichi sabab sifatida
kriptovalyuta dastur kodining yangilanishini (hardfork) keltirish mumkin. Kurs
ma’lum maksimal darajaga yetgandan so’ng, oldi-sotti vaqtincha to’xtatilishi
mumkin, ammo bu umumiy xolatga katta ta’sir ko’rsatadi. Bitkoinning kursi juda
ham o’zgaruvchan (volatil)bo’lgani uchun yirik investorlarning savdoga aralashuvi
kursni anchagina o’zgarishiga olib keladi. Bu esa bitkoin puffagi xali bir necha bor
kattalashishi va kichiklashishi mumkinligini anglatadi. Bitkoin kursi qachon
stabillashishini xozircha hech kim bashorat qila olmaydi, shuning uchun bitkoin
egalariga sabr qilish tavsiy etiladi.
Qaysi kriptovalyutani sotib olish kerak va qaysisini sotish kerak degan
savolga javob berish ham juda murakkab masala. Ammo hozirgi sharoitlarni
hisobga olgan xolda bitkoindan voz kechish ham unchalik to’g’ri bo’lmas. Negaki
xozirgi paytda investorlar unga juda qattiq ishonadilar. Bitkoinga bo’lgan ishonch
bitcoin cash va bitkoin gold ga bo’lgan ishonchga nisbatan ancha katta miqdorda.
Undan tashqari, bitkoinning boshqa koinlarga nisbatan ishonch zahirasi anchagina
kattaligini payqash mumkin. Agarda eng ommabop raqamli valyuta – bitkoinga
al’ternatuva qidirilsa, u xolda bir qancha variantlarni taklif etish mumkin. Masalan,
bitkoin daromad darajasi bo’yicha bir qancha kriptotokenlardan quyiroqda yuradi.
Misol uchun, Stratis (STRAT) ning narxi 2016 yil iyulidan buyon ICO tashkil
qilingandan keyin 600 barobarga o’sgan bo’lsa, xuddi o’sha davrda bitkoin bor-
yo’g’i 30 barobarga o’sgan. SpectroCoin (kriptovalyutalar birjasi) narxi esa 2017
yil yanvaridan buyon 400 barobarga o’sgan. Rossiyadagi Wirex kriptobankining
asoschilaridan biri Pavel Matveevning fikriga ko’ra esa, 2017 yil oxiridagi
tendentsiyalar bitkoin narxi yaqin kelajakda 6000 dollargacha tushadi. 2018 yilda
bitkoin (BTC) ning narxiga Yaponiya, Xitoy, Belorusiya, Venesuela, Rossiya va
Toshkent Moliya instituti
R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva
dunyoning boshqa yetakchi kriptoiqtisodiyotli davlatlarida tegishli qonunlarning
qabul qilinishi katta ta’sir ko’rsatishi mumkin. Sidechain ( biror-bir kanalning yoki
qurilmaning qandaydir ko’rsatgichlarini boshqa bir qurilma yoki signal vositasida
boshqarish usuli) texnologiyasining ommaviy ravishda tadbiq etilgan xolda
institutsional investorlar xuddi entuziastlar kabi bitkoinga butkul ishonib qolishlari
mumkin bo’ladi va natijada ular bitkoinning kursi oshishiga ishqiboz bo’lib
qoladilar va xuddi shu yo’sinda o’ynaydilar. Bitkoinning kelajagi to’g’risida
al’ternativ pessimistic bashoratlar ham mavjud. Masalan, amerikalik iqtisodchi
Djefri Sakks ning Boston Globe da yozishicha, bitkoin o’ziga xos moliyaviy
puffak bo’lib, uning kursi insonlar ishonchiga va tezda boyib ketishga bo’lgan
ishtiyoqiga bog’liqdir. Uning fikriga ko’ra, davlat hech qachon pul emissiyasiga
bo’lgan nazoratni qo’ldan chiqarishga rozi bo’lmaydi va kriptovalyutalar bozorini
boshqarish bo’yicha faol tadbirlarni amalga oshira boshlaydi. Morgan Stanley
banki analitigi Djeyms Fasett Business Insider nashriyotiga bergan intervyusida
“… agar kriptovalyutadan to’lov vositasi sifatida foydalanishning imkoni
bo’lmasa, uning hech kimga keragi bo’lmay qoladi va narxi ham keskin tushib
ketadi. Davlat organlari ham xuddi shuni amalga oshirish istagidalar” degan fikr
bildirgan.Xozirgi paytda kriptovalyutalar yordamida mablag’ ishlab olishning bir
qancha usullari bo’lib, ular ichida ommaviyrog’i – bitkoinlarni naqd pulga
sotishdir. Rossiyada bir guruh insonlar ushbu operatsiya orqali 500 million rublni
naqdlashtirganlar. 2017 yilda ba’zi bir Rossiylik fuqarolar bitkoin sotib olish
uchun kvartiralarini ham sotganlar. Xatto lo’lilar ham bitkoinga o’xshash
tangalarni naqd pulga sotayotganlari kuzatilgan. Dindorlarning fikrlaricha,
kriptovalyuta iqtisodiyotda foyiz mexanizmining amal qilishi tufayli, pul
massasining real material resurslardan ajralib qolishining yana bir turidir. Ammo
yahudiylar o’zlarining kriptovalyutalarini chiqarishga ulgurdilar. 2017 yil iyun
oyida Bitcoen deb nomlangan yahudiy kriptovalyutasi amalga kirdi. Yahudiylar
jamoasining fikrisha, bu kriptovalyuta spekulyativ operatsiyalar uchun emas, balki
butun jahon yahudiylarining hisob-kitob operatsiyalarini amalga oshirish uchun
Toshkent Moliya instituti
R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva
yaratilgan. Ushbu yangi kriptovalyuta faqatgina yahudiy jamoasi tomonidan
boshqariladi, ammo uni istalgan inson sotib olishi mumkin.
2017 yilda jahonda ilk bitkoin milliarderlari ham paydo bo’lishdi. Ular
egizak aka-ukalar Tayler va Kameron Uinklvosslardir. Ular 2013 yilda har biri 120
dollardan bo’lgan bitkoinlardan 11 million dollarlik sotib olishdi va shundan so’ng
kriptovalyutaning narxi 100 barobarga o’sdi. Natijada aka-ukalar bir yumalab
milliarderga aylanishdi. 2018 yil boshida bitkoinning kapitalizatsiyasi 306,5
millard dollarga yetdi.Bunday katta miqdordagi o’sishga bir qancha sabablar
mavjud. Masalan, CME va CBOE Chikago birjalarida kriptovalyuta bo’yicha
f’yucherslar va optsionlar ishga tushirilmoqda, boshqa bir qancha mamlakatlarda
esa kriptovalyutalar tan olinib, ular to’lov vositasi sifatida ishlatilmoqda, boshqa
bir davlatlarda esa qonuniy baza ishlab chiqilmoqda. Yana bir sabab, dollarning
raqamli analogini chiqarayotgan Tether Ltd kompaniyasi yirik kriptovalyuta
birjasi Bitfinex bilan kelishgan xolda ta’minlanuvsiz raqamli dollar chiqarib, ulari
bitkoinlarga investitsiya qilmoqda. Undan tashqari, yirik jahon bank sektorlari
o’yinchilari, avtomobil ishlab chiqaruvchilar va riteyl-gigant Amazon ham asta-
sekin kriptobozorga kirib kelmoqda. 2017 yilning noyabrida Shveytsariyaning
Do'stlaringiz bilan baham: | 
