Toshkent moliya instituti r. H. Ayupov, G. R. Boltaboeva raqamli iqtisodiyot asoslari

navbatda  yaratiladigan  narsadir.  Davlat  esa  valyuta  aylanishini  markaziy  bank 

yordamida nazorat qiladi. Undan tashqari, davlat kim valyutaga egalik qilayapti, 

u  qaerda  turibdi  va  nimalarga  sarf  qilinishini  bilishni  istaydi.  Xuddi  shuning 

uchun  ham  Xitoy  kriptovalyuta  birjalarini  yopayapti.  Kriptovalyutalar  qanchalik 

ko’p  bo’lsa,  davlat  shunchalik  faolroq  uni  nazorat  qilishni  xoxlaydi.  Xozircha 

kriptovalyutalar  yangilik  bo’lgani  uchun  davlat  undan  foydalanishga  chidab 

turibdi,  ammo  undan  biror  kimsa  yoki  tashkilot  zarar  ko’rgani  aniqlansa  yoki 

kimdir  undan  noqonuniy  amallar  uchun  foydalansa,  davlat  shu  zahoti  uni  yopib 

qo’yadi”.  Masalan,  2015  yilda  Rossiya  moliya  vazirligi  “pul  surrogati” 

chiqarganlar  va  uni  sotishga  uringanlarni  yetti  yilgacha  qamoq  jazosi  bilan 

jazolashni taklif qildi. Pul surrogati termini kriptovalyutalarga ham tegishlidir. 

Quyida mamlakatlar miqyosida bitkoin tizimi elementlari (tarmoq 

ishtirokchilari) soni keltirilgan (2017 yil sentyabr xolati) 

1. AQSH 

2567 

(27,58%) 

2. Germaniya 

1688 

(18,13%) 

3. Frantsiya 

657 (7,06%) 

---

Toshkent Moliya instituti 

R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva 

 

4. Xitoy 

558 (5,99%) 

5. Niderlandiya 

445 (4,78%) 

6. Kanada 

378 (4,06%) 

7. Noma’lum mamlakatlarda 

332 (3,57%) 

8. Angliya 

322 (3,46%) 

9. Rossiya 

305 (3,28%) 

10. Singapur 

210 (2,26%) 

Bular bitnodesning 14 sentyabr 2017 yilgi ma’lumotlari edi. 

 

Rossiya  davlat  banki  kriptovalyutalarni  raqamli  mahsulot  deb  tan  olgan 

xolda  uni  ham  soliqqa  tortish  kerakligini  bildirdi.  Ammo  kriptovalyutalar  oltin 

zahiralari  bilan  ta’minlanmaganligi  tufayli,  ularni  ko’plab  miqyosda  chiqarish 

valyuta  bozoriga  parokandalik  olib  kelishi  mumkin.  Insonlar  pul  o’rniga 

kriptovalyutyalarni  ommaviy  ishlata  boshlashsa,  u  asta-sekin  pulnini  o’rnini 

egallab  olishi  mumkin.  Rossiyadagi  va  dunyoning  bir  qancha  mamlakatlaridagi 

huquq-tartibot organlari ko’pchilik kriptovalyuta birjalariga internet orqali kirishni 

yopib  qo’yayaptilar  –  ularning  fikrlaricha,  raqamli  valyutalarning  anonimlilik 

xususiyati  tufayli  “kriptovalyutalar  narkotik  moddalar,  qurol-yaroq,  qalbaki 

xujjatlar  savdosida  va  boshqa  turdagi  noqonuniy  jinoyat  ishlarida  qo’llanilishi 

mumkin”.  Ya’ni,  nazorat  qilib  bo’lmaydigan  trahschegaraviy  kriptooperatsiyalar 

terrorizmni  moliyalashtirish  uchun  hizmat  qiladi.  Ammo,  kriptovalyutalar  to’liq 

anonym  emasligi  g’arb  davlatlaridagi  politsiya  hizmatlari  va  maxsus  hizmatlar 

amaliyotidan  allaqachon  ma’lum  bo’lgan,  chuni  ular  bitkoin-hamyonlar  egalarini 

---

Toshkent Moliya instituti 

R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva 

 

mahsus  dasturiy  ta’minot  yordamida  bemalol  aniqlay  oladilar.  Masalan,  2017  yil 

boshida Daniya politsiyasi internet orqali narkotik moddalar zakaz qilgan va unga 

bitkoinlar  yordamida  pul  to’lagan  shaxsni  aniqladi.  Uning  qancha  pulga  narkotik 

moddalar zakaz qilganini aniqlagan xolda bu shaxsni sakkiz yilga qamoq jazosiga 

xukm  qilindi  (Berlingske  nashriyotidan).  Bu  operatsiyani  amalga  oshirish  uchun