Toshkent moliya instituti r. H. Ayupov, G. R. Boltaboeva raqamli iqtisodiyot asoslari

Internet tarmogidagi firibgarliklarning turlari 

Internetdagi ko’pchilik foydalanuvchilar undan o’zlari uchun kerakli bo’lgan 

ma’lumotlarni  qidiradilar,  qiziqarli  musiqa  va  filmlarni  yozib  oladilar,  bloglarda 

yoki  turli  chatlarda  yozishmalar  qiladilar,  ijtimoiy  tarmoqlarda  boshqa  insonlar 

bilan tanishadilar, turli mahsulotlar sotib oladilar yoki hizmatlardan foydalanadilar, 

qiziqarli  saytlarga  kiradilar,  elektron  pochtadan  foydalanadilar  va  shularga 

o’xshash  turli-tuman  ishlarni  amalga  oshiradilar.  Lekin  kunlardan  bir  kuni  ular 

juda qisqa vaqtda kattagina pul ishlab olish xaqidagi taklif bilan to’qnash keladilar. 

Ushbu  taklif  shunchalik  qiziqarli,  ishonarli,  chiroyli  va  foydali  qilib 

tushuntiriladiki,  internetda  ishlovchi  oddiy  (va  laqma)  fuqaroning  unga 

ishonmasdan  ilojisi  qolmaydi.  Ozgina  pul  sarf  qilib,  kattagina  mablag’  ishlab 

olishga qiziqish shunchalik bo’ladiki, bu inson ko’rsatilgan elektron (yoki pochta 

yoxud  bank  hisob  raqamiga)  manzilga  talab  etilgan  pulni  o’tkazadi  va  chidam 

bilan  yaxshigina  daromad  olishni  kuta  boshlaydi.  Lekin  afsuski,  bu  birodarimiz 

qancha  kutgani  bilan  orzu  qilgan  pulini  ololmaydi,  firibgar  esa  unga  o’xshash 

boshqalarni ham chuv tushira beradi. Xozirgi paytda shunga o’xshash firibgarliklar 

internet tizimida keng miqyosda amalga oshirilayapti va sodda hamda ishonuvchan 

insonlardan  pul  olishning  yangidan-yangi  usullari  kashf  qilinib,  xayotga  bemalol 

tadbiq  qilinayapti.  Bunday  virtual  fazo  firibgarlarining  javobgarlikka  tortila 

olinmasligi,  ularning  anonim  ravishda  ishlashi  va  ishonuvchan  insonlarning  juda 

ham  ko’pligi  bunday  «tadbirkorlik  faoliyati»  ning  o’ziga  xos  yoqilg’isi  sifatida 

namoyon  bo’layapti.  Ko’pchilik  foydalanuvchilar  internetda  ham  xuddi  real 

xayotdagidek  qonun  va  qoidalar  amal  qilayotganligini  tushunmaydilar  yoki 

tushunishni istamaydilar. Agar xayotda kartadan yoki biror turdagi qimordan katta 

yutuq olish mumkin emasligini ko’pchilik bilsada, ular internetdagi xuddi shunday 

faoliyat turlaridan katta pul ishlab olish mumkin deb o’ylaydilar. Lekin shuni aniq 

va  ravshan qilib ta’kidlash  mumkinki, «tekin ovqat faqat qopqondagina bo’ladi». 

Xaqiqiy  pullarga  o’xshash  elektron  pullar  ham  xech  yerda  yo’qdan  bor  bo’la 

olmaydilar.  Internet  esa  ma’lumot  uzatish  va  almashinish  vositasigina  xolos.  Pul 

ishlash  uchun  asosiy  vositalar  esa  faqatgina  qandaydir  maxsulot  ishlab  chiqarish 

---

Toshkent Moliya instituti 

R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva 

 

yoki  xizmatlar  ko’rsatishdir.  Bu  xolatni  internetga  tadbiq  qilsaq,  quyidagini 

olamiz:  internetda  pul  ishlash  uchun  unda  intellektual  mulk  yaratish  kerak  yoki 

unda  ko’pchilik  uchun  kerakli  bo’lgan  qandaydir  xizmatlar  ko’rsatish  lozim. 

Firibgarlik  bilan  bog’liq  bir  askiyani  keltiramiz:  «Endigina  ish  boshlagan 

kompyuter xakeri boshqasidan kompyuter forumida suradi: 

- Menga aytingchi, qanday qilib internetda pul ishlash mumkin? 

- Menga 20 dollar yuborsang, men senga aytib beraman, - dedi malakali 

xaker boshlovchi xakerga. 

- Xozirgina pul yubordim. 

- Internetda ana shunday qilib pul ishlanadi!»