|
Piramidaning yana bir turi ko’p bosqichli marketing (multi-level
marketing - MLM) deb ataladi. U yuqoridagi piramidadan printsipial jihatdan farq
qilmaydi, lekin unda nafaqat yangi a’zolar jalb qilinadi, balki biror bir real tovar
sotilishi xam tashkil qilinadi. Masalan, rasmlar, parfyumeriya maxsulotlari, dietik
oziq-ovqat maxsulotlari, oziq-ovqatga «qimmatli va foydali» bioqo’shimchalar,
meditsina preparatlari va xakozolar. Oddiy sotuv shaxobchalarida bunday tovarlar
unchalik chaqqon sotilmasligi uchun (chunki ular ancha qimmat va unchalik
foydali xam emas) uni kuchli va ta’sirli reklama asosida piramida a’zolariga sotish
amalga oshiriladi. Bunda asosiy shart – ma’lum miqdordagi oylik sotuv xajmiga
erishishdir. Piramida a’zolari distribyuterlar deb ataladilar va sotuvdan tushgan
mablag’ning bir qismiga egalik qilish xuquqiga egadirlar. Lekin pulning asosiy va
katta qismi bunday turdagi piramidani tashkil qilgan asoschilar xamyoniga tushadi,
albatta. Investitsiyalar bilan bog’liq Internet firibgarligi usulida Sizga faqat
Internet orqali amalga oshadigan va tezlik bilan boyib ketishingizga olib keluvchi
tadbirda ishtirok etishingiz taklif qilinadi. Masalan, Sizga ma’lum bir miqdordagi
mablag’ni biror bir ajoyib loyixaga investitsiya qilishingiz so’raladi va oyiga katta
miqdordagi foiz to’lash va’dasi beriladi. Siz o’z pulingizni jo’natganingizdan so’ng
ma’lum bir muddatda oyiga foizlarni va’da qilingan miqdorda olib xam turasiz va
shuning uchun bunga boshqalarni xam jalb qila boshlaysiz. Aslida esa bu loyixa
fiktiv bo’lib, foizlar xilma xil insonlarning pulini ustalik bilan bir biriga qayta
Toshkent Moliya instituti
R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva
jo’natish kombinatsiyasi orqali amalga oshiriladi. Lekin bir kunmas bir kun
shunday noqulay vaqt keladiki, Sizning pulingiz ham, foizingiz ham izsiz g’oyib
bo’ladi. Misol sifatida Pontsi loyixasini keltirish mumkin. U o’z kompaniyasiga
investitsiya qilishni taklif qiladi va bunga ishonganlarga katta foiz va’da qiladi.
Investorlarning pullariga esa mazza qilib boy yashaydi. Investorlarning biridan
olingan mablag’ning bir qismini boshqasiga jo’natib, ularga bergan va’dasini
bajarib turaveradi. Investorlar ko’plab jalb qilinganda bu tadbir yaxshi ishlaydi,
lekin ularning soni juda xam ko’payib ketganda, ularga jo’natish uchun mablag’
yetmay qoladi va natijada loyixa xam barbod bo’ladi.
Internet orqali xech qaerda qayd qilinmagan aktsiya yoki boshqa turdagi
qimmatli qog’ozlar sotib olish xam firibgarliklarning biror bir turiga mansub
bo’lishi ehtimoldan xoli emas. Lekin bunday ishlar xam Internet orqali amalga
oshiriladigan ajoyib biznes deb tushuntirilishi mumkin. Kreditlarni tozalab berish
takliflari, offshor zonalarda bank operatsiyalarini o’tkazib berish kabi qiziqarli
takliflar, elektron pochta orqali Siz katta miqdordagi pulni yutganligingiz xaqidagi
xabarnoma («Siz faqatgina pulingizni sizga jo’natish uchunbizga 10 dollar
jo’natsangiz kifoya, katta miqdordagi yutuq pulingizni olasiz» degan ajoyib taklif
bo’ladi) kabi takliflarning barchasi Sizdan ma’lum bir miqdorda pul mablag’i
undirib olishga yo’naltirilgandir. Boshqa turdagi firibgarliklarga ajoyib dori-
darmonlar, ozuqa moddalari, ozdiradigan preparatlar, uy ofisda bajariladigan ishlar
taklifi kabilarni kiritish mumkin. Masalan, Sizga uyda o’tirib Internet orqali
bajariladigan ish taklif qilindi, deylik. Firmaga borganingizda, bu ishga mos
kompyuter va programmaviy ta’minot sotib olishingiz yoki faqatgina mana bu
provayderda ishlashingiz so’ralishi mumkin. Demak, bunday firibgarlar Sizga o’z
maxsulotini yoki xizmatini o’tkazmoqchi, degan xulosa chiqadi albatta. Fosh
qilingan bir firibgarlikni tavsif etamiz. Bir firibgar o’ziga internet.com degan
server ochib, uni kompyuter qurilmalari bo’yicha virtual magazin deb atadi va
undagi tovarlarga juda past baxo belgiladi. Qiziqqan shaxslar unga pul jo’nata
boshladilar va u ularga talabingiz bajariladi deb javob jo’natadi. Ma’lum bir
vaqtdan so’ng qurilmalar o’z vaqtida olinmaganligi sababli, talabnoma jo’natganlar
Toshkent Moliya instituti
R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva
talablarini rad qilib, o’z pullarini qaytarib ola boshladilar. Firibgar esa bu
pullarning o’rtacha qiymati o’z bankida turgan vaqti uchun foiz olib juda yaxshi
xayot kechirgan. Yana bir firibgarlik www.multicredit.gua.net serveri bilan
bog’liq bo’lib, u Construcredit nomli Gvatemala bankining juda arzon kreditini
taklif qiladi. Lekin taklif qilingan anketani to’ldirgan biror bir inson kredit
ololmagan, chunki bu tadbir tashkilotchilari uchun anketa ma’lumotlari kerak
bo’lgan xolos. Ushbu anketa ma’lumotlari esa boshqa turdagi «antiqa»
firibgarliklarni amalga oshirish uchun xomashyo rolini o’ynagan. Emigratsiya
bilan bog’liq firibgarliklarda Internetdan Kanada, AQSh yoki Avstraliyaga viza
to’g’rilab beramiz, deb taklif qilinadi. Bu shaxslar o’zlarini advokat deb atashadi
va Sizning cho’ntagingizni yanada engillashtirishga o’z hissalarini baholi-qudrat
qo’shishga harakat qiladilar. Barcha firibgarliklar bir xil ko’rinishdagi so’zlarni
ishlatadilar – ya’ni «eksklyuziv taklif», «ajoyib imkoniyat», «shoshiling, vaqt juda
xam tig’iz», « bunaqasi bo’lmagan» va xakozalar. Bunda asosiy maqsad, diqqatni
chalg’itish va potentsial mijozning taklifni yaxshilab fikrlab ko’rishidan iloji
boricha ko’proq chalg’itishdir. Juda katta foyda va barcha kasalliklarga davo
bo’ladigan preparatlar xaqidagi cho’pchaklar xam ko’pchilik insonlarni ishontiradi.
Shu yerda bir savol tug’iladi - qanday qilib kompyuter firibgarligini bilish
mumkin?Internet bilan bog’liq firibgarliklarni aniqlash uchun masalan,
quyidagilarni xar kim bilishi kerak:
Taklif elektron pochta orqali juda ko’p potentsial mijozlarga keladi;
Olingan taklifda jo’natuvchining manzili yo’q yoki bo’lsa xam u fiktiv;
Sizga kredit kartochkangiz raqamini ko’rsatishni so’raydilar;
Sizdan pul jo’natishingizni so’raydilar;
Maxsulot yoki xizmatning asosiy ko’rsatgichlari o’rniga «bundan
millionlar foydalanayaptilar va juda xursandlar» kabi antiqa ma’lumotlar
jo’natiladi;
Bu mahsulot yoki hizmatdan foydalangan insonlarning ajoyib fikrlari
misol sifatida va jonli ravishda keltiriladi;
Taklif juda foydali, qulay va aqlga muvofiq emas.
Toshkent Moliya instituti
R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva
Do'stlaringiz bilan baham: | 
