Toshkent moliya instituti "pensiya ishi" kafedrasi "ijtimoiy ta

                                           
1
 Ижаева  А.Р.  Концепция  развития  пенсионной  системы  Российской Федерации в посткризисныйпериод: 
автореф. … к.э.н. – Москва: ФГБОУ ВПО Гос. Унив. Управ..2013. – 31 с. 
2
 Волков  Я  Моделирование  пенсионных  реформ  и  оценка  неявного пенсионного долга//Вопросы 
экономики. –Москва, 2009. - №4. – С. 113-127. 

---

Italiya  va  Niderlandiya).  Uchinchidan,  barcha  band  bo‘lgan  aholini  pensiya  ta’minotini  o‘zida 
ifoda etuvchi tizim (Frantsiya, Buyuk Britaniya va Shvetsiya). 
Fikrimizcha,  pensiya  ta’minoti  tizimini  mamlakatdagi  pensionerlarni  qamrab  olishida 
ba’zi murakkabliklar yuzaga keladi. Bular sirasiga quyidagilarni kiritish mumkin: 

 
mehnatga layoqatli aholining o‘lim ko‘rsatkichlarining yuqori bo‘lishi; 

 
aholining mehnatga layoqatsiz qismining katta ulushni tashkil etishi; 

 
davlat  majburiy  pensiya  tizimi  bo‘yicha  imtiyozlarning  (asosan  yoshga  nisbatan) 
sezilarli darajada ko‘p bo‘lishi; 

 
mehnatga layoqatli aholining doimiy ish joyiga ega bo‘lishida muammolarning yuzaga 
kelishi; 

 
iqtisodiyotda norasmiy ish haqlarining sezilarli darajada ko‘payib ketishi. 
Fikrimizcha,  keltirilgan  birinchi  ikki  muammoning  vujudga  kelishida  ijtimoiy  sohaning 
boshqa bir bo‘g‘ini – sog‘liqni saqlash tizimi muhim rol o‘ynaydi. Boshqacha aytganda, optimal 
tibbiy  xizmatlarni  rivojlantirish  natijasida  aholining  o‘rtacha  umr  ko‘rish  davomiyligi  uzayadi. 
Bu esa o‘z o‘rnida, pensiya ta’minoti tizimida amaliy tadbirlarni joriy etishni taqozo etadi. 
Niderlandiyaning  salomatlik  instituti  tomonidan  o‘tkazilgan  tadqiqotlarga  ko‘ra,  vazni 
og‘ir  va  zararli  odat  (spirtli  ichimliklar  iste’mol  qilish,  tamaki  mahsulotlari  chekish  va  shu 
kabi)larga  ega  bo‘lgan  kishilar  bunday  jihatlari  bo‘lmagan  sog‘lom  kishilarga  nisbatan 
iqtisodiyot  uchun  mos  ravishda  46-91  ming  AQSh  dollari  miqdorida  kam  xarajatli  bo‘ladi. 
Sababi,  ular  pensiya  yoshiga  etmay  vafot  etishlari  yuqori,  davlatning  tibbiy  xizmatlaridan 
foydalanmasligi kabi omillar bilan izohlanadi
1
. 
Ushbu  ko‘rsatkich  masalaning  bir  jihati  bo‘lsa,  ikkinchidan  demografik  muammolarni 
yuzaga keltiradi. Ya’ni mehnatga layoqatlilar bilan pensionerlar o‘rtasidagi nisbatning ortishiga 
olib keladi. Mazkur muammolar natijasida Yevropada ushbu nisbat 1:1,5 (mehnatga layoqatlilar 
/  pensionerlar)ni  tashkil  etadi.  Uchinchidan,  o‘rtacha  umr  ko‘rish  davomiyligining  bir  yilga 
uzayishi YaIMga nisbatan xarajatlarni 1 foizga ortishiga sharoit yaratadi. Shu bilan birga, ushbu 
mablag‘larning 75 foizi inson umrining oxirgi yillarida tibbiy xizmatlar uchun sarflanadi
2
. 
Fikrimizcha, pensiya ta’minoti tizimining qamrab olish miqyosini oshirish uchun amalga 
oshirilgan  tadbirlarni  keng  ko‘lamli  shaklda  isloh  qilishni  taqozo  etmoqda.  Xususan,  aholi 
sog‘ligi ko‘rsatkichlarini oshirish, sog‘lom turmush tarzini shakllantirish byudjet mablag‘larining 
oshishi bilan bog‘liq bo‘lsa, buning natijasida umr ko‘rishning 1 yilga uzayishi pensiya yoshiga 
etgan aholining  soni  oshishiga zamin  yaratadi. Bu esa o‘z o‘rnida, pensiya  yoshidagi  aholining 
ham moddiy ehtiyojlarini, ham tibbiy xizmatlarga bo‘lgan talabini ta’minlash zaruratini keltirib 
chiqaradi. 
Qayd  etilgan  murakkabliklarni  barataraf  etishda  Yevropa  Ittifoqi  mamlakatlari  bir  qator 
choralarni qo‘llamoqda. Xususan, Buyuk Britaniya 2008  yil fevralda qabul qilingan “Sog‘liqni 
saqlash”  kodeksiga  ko‘ra  “mas’uliyat  mezoni”  joriy  qilindi.  Unga  ko‘ra,  zararli  odatlar  va  shu 
kabi  sog‘liqqa  keskin  ta’sir  o‘tkazuvchi  omillar  natijasida  kasallanganlarga  oxirgi  navbatda 
tibbiy  xizmat  ko‘rsatilishi  tatbiq  etildi. Sog‘liqni  saqlash  tizimida  davlat  xarajatlarini  jismonan 
sog‘lom  insonlarga  yo‘naltirishni  nazarda  tutdi.  Bundan  ko‘zlangan  maqsad,  pensionerlarning 
turmush tarzi sifatini oshirishdir
3
. 
Qayd  etish  lozim,  iqtisodiy  tangliklar  keskinlashayotgan  bir  vaziyatda  mehnat  bozorida 
nobarqarorliklar yuzaga kelmoqda. Natija ish bilan band bo‘lganlarning doimiy yoki to‘liq ishga 
ega bo‘lmayotganligi pensiya ta’minoti fondlariga ijtimoiy to‘lovlar dinamikasiga ham sezilarli 
ta’sir ko‘rsatmoqda.