Toshkent moliya instituti "pensiya ishi" kafedrasi "ijtimoiy ta

Tashkiliy shakli
 
O’z-o‘zini boshqaruvchi 
sug‘urta fondlari 
Davlat muassasalari 
 

 
pensiya ta’minotining (milliy) universal tizimi; 

 
sug‘urta munosabatlari asosida shakllantirilgan sug‘urtaviy pensiya tizimi. 
Qayd etish lozimki, Yevropa Ittifoqi mamlakatlarining ijtimoiy soha byudjetining 60 foiz 
mablag‘lari sug‘urta ajratmalari hisobidan shakllanadi
1
. 
Bu  esa  o‘z  o‘rnida,  pensiya  ta’minotini  amalga  oshirishda  ijtimoiy  sug‘urta 
munosabatlarining  shakllanganlik  darajasini  anglatadi.  Sababi,  xorijiy  tajribada  ijtimoiy  soha 
faoliyatini tashkil etishda sug‘urta munosabatlari yetakchi o‘rinni  egallaydi. Qolaversa, pensiya 
ta’minotini  ijtimoiy  sohaning  yirik  bo‘g‘inlaridan  biri  ekanligi  hamda  uning  rivojlanish 
bosqichlari borasida turli fikrlar mavjud. 
Yevropa Ittifoqi mamlakatlarida sug‘urtaviy pensiya ta’minoti tizimi quyidagi tamoyillar 
asosida shakllandi: 

 
iqtisodiy faol aholini sug‘urtalash; 

 
pensiya  to‘lovlarini  ishchilar  va  sug‘urtalanganlarning  sug‘urta  badallari  hisobidan 
moliyalashtirish; 

 
amalga oshirilayotgan pensiya to‘lovlarining sug‘urtalanuvchining avvalgi daromadlari 
va sug‘urta stajiga bog‘liqligi. 
Ushbu  mexanizmdan  Yevropaning  Germaniya,  Frantsiya,  Italiya,  Ispaniya  va  Gretsiya 
kabi mamlakatlarida keng foydalanildi. 
Mazkur  mamlakatlarda  pensiya  ta’minoti  tizimi  yagona  kontseptsiya  asosida  faoliyat 
yuritsada, ularning ba’zi farqli jihatlari mavjud. Xususan, molishlashtirish, tashkiliy tuzilma va 
funktsional  vazifalari  shular  jumlasidandir.  Shu  boisdan,  sug‘urtaviy  pensiya  modeli  Yevropa 
Ittifoqi  mamlakatlarida  aralash  shakllarda  namoyon  bo‘ladi.  Masalan,  taqsimlash  (majburiy 
sug‘urta  pensiyasi),  qo‘shimcha  pensiya  dasturlari  (Frantsiya  va  Ispaniya)  taqsimot  pensiya 
tizimi shaklida amalga oshadi, to‘lovlarni kapital qo‘yilmalarga yo‘naltirish (Niderlandiya). 
Mohiyatan bir-biridan farqli tarzda yuzaga kelgan bo‘lsada, lekin amaliyotda ular o‘zaro 
aralash  holda  ham  amalga  oshadi.  Yevropa  Ittifoqi  mamlakatlarida  tizimda  amalga 
oshirilayotgan  islohotlar  natijasida  ushbu  ikki  modelning  integratsiyasini  kuzatish  mumkin. 
Jumladan,  bir  qator  mamlakatlarda  universal  pensiya  ta’minoti  tizimlari  vujudga  kelib,  amalga 
oshayotgan tub iqtisodiy o‘zgarishlar sug‘urtaviy pensiya ta’minotining yuzaga kelishiga imkon 
bermoqda.  Yoki  qo‘shimcha  pensiya  ta’minoti  tizimining  majburiy  (Buyuk  Britaniya)  shakli 
joriy etilishi kabilar bunga misol bo‘ladi.