Toshkent moliya instituti "moliya" kafedrasi "davlat byudjeti"

Iqtisodiy mazmun-mohiyatiga ko‟ra, 
davlat byudjeti xarajatlari
 –
davlatning markazlashgan pul fondida jamlanadigan pul mablag‟larini 
taqsimlash, qayta taqsimlash va ishlatish bilan bog‟liq bo‟lgan, davlat 
bilan davlat byudjetidan mablag‟ oluvchilar o‟rtasida sodir bo‟ladigan 
iqtisodiy pul munosabatlaridir. 

---

105 

mamlakatning ijtimoiy-iqtisodiy jihatdan rivojlanganlik darajasiga; 

davlat byudjetining iqtisodiyot tarmoqlari va ijtimoiy sohalar bilan 
aloqalarining ko‗lamiga; 

davlatning ma‘muriy-hududiy tuzilishiga; 

byudjet mablag‗larini taqdim etish shakllariga va b. 
Masalan, agar davlatning asosiy e‘tibori iqtisodiyot tarmoqlarini davlat 
tomonidan qo‗llab-quvvatlashga qaratilgan bo‗lsa, qabul qilinayotgan iqtisodiy 
rivojlanish dasturlarini amalga oshirishning moliyaviy manbalarida davlat 
byudjetining ulushi yuqori bo‗ladi, byudjet xarajatlari tarkibida ham yirik 
markazlashgan investitsiyalarni davlat resurslari hisobidan moliyalashtirish 
xarajatlari ustun bo‗ladi. Davlatning asosiy e‘tibori jamiyatdagi ijtimoiy 
muammolarni hal qilishga, aholini ijtimoiy jihatdan qo‗llab-quvvatlashga, ijtimoiy 
dasturlarni davlat mablag‗lari hisobidan amalga oshirishga qaratilgan bo‗lsa, 
xarajatlar tarkibida ijtimoiy maqsadlardagi xarajatlar ustun darajada bo‗ladi.
Byudjet xarajatlari tarkibi va tuzilmasi muayyan byudjet yili uchun 
tasdiqlanadigan davlat byudjeti parametrlarida bevosita ko‗rsatiladi va, byudjet 
daromadlari kabi, mamlakatda u yoki bu davrda qaror topgan iqtisodiy vaziyatga 
hamda ijtimoiy ustuvorliklar ko‗lamiga bog‗liq bo‗ladi.
Davlat byudjetining barqarorligi mamlakat iqtisodiyoti va ijtimoiy 
sohalarning holatini tavsiflaydigan muhim ko‗rsatkichlardan biridir. Milliy 
iqtisodiyotning ayrim korxonalarini moliyaviy jihatdan qo‗llab-quvvatlash, davlat 
investitsiya dasturlarida ko‗zda tutilgan investitsiya loyihlarini qo‗shma 
moliyalashtirish, ijtimoiy soha (ta‘lim, sog‗liqni saqlash, madaniyat, sport, fan, 
ijtimoiy ta‘minot) muassasa va tashkilotlarni saqlash, ijtimoiy jihatdan yordamga 
muhtoj oilalarga ijtimoiy nafaqalar va boshqa turdagi moliyaviy yordam berish, 
davlat boshqaruvi va hokimiyati, sud organlari, fuqarolarning o‗z-o‗zini boshqarish 
organlarini saqlash, davlat xavfsizligi, jamoat tartibini saqlash, mamlakatning 
mudofaa qobiliyatini mustahkamlash kabi vazifalarning to‗laqonli va o‗z vaqtida 
bajarilishini ta‘minlashda davlat byudjetining muhim moliyaviy manba sifatidagi 
ahamiyati juda katta.