Toshkent moliya instituti "moliya" kafedrasi "davlat byudjeti"

1
 
Nurmuxamedova B.I, Srojiddinova Z.X. ―O‗zbekiston Respublikasida ta‘lim xarajatlarini rejalashtirish‖. T.: ―Info 
Capital Group‖. 2013. 23-b.
 

---

186 
ajratiladi. Moliyalashtirish formulasi: (1) har bir ta‘lim muassasasiga ajratiladigan 
resurslar miqdorini; (2) ta‘lim muassasasiga ajratiladigan resurslar miqdorini 
aniqlashda hisobga olinishi lozim bo‗lgan omillarni aniqlash imkonini beradi. 
 
Ta‘limda byudjet mablag‗larini taqsimlashning 
“pul o„quvchining ortidan 
boradi”
gan tamoyilga (―pul o‗quvchining ortidan boradi‖gan tamoyilda 
mablag‗lar muassasaga o‗quvchi soniga ko‗ra ajratiladi, agar o‗quvchi boshqa 
maktabga yoki bog‗chaga o‗tib ketsa, pul ham uning orqasidan shu muassasaga 
o‗tib ketadi) asoslangan jon boshiga qarab moliyalashtirishdan iborat muqobil 
mexanizmini tanlash quyidagi natijalarga erishishga qaratilgan: 

ta‘limga ajratilgan byudjet mablag‗larini taqsimlash jarayonining shaffofligi, 
obyektivligi va aniqligini oshirish, muassasa byudjetini tuzish va tasdiqlash 
jarayonlarida turli xil kelishuvlar, muvofiqlashtirishlarga ketadigan vaqtni 
kamaytirish; 

xarajatlar asosida moliyalashtirish tamoyilidan voz kechish; 

muassasa darajasida resurslardan foydalanish samaradorligini oshirish 
(ta‘lim sifati va samaradorligini oshirish maqsadida), ota-onalar hamda Vasiylik 
(Kuzatuv) kengashlari oldidagi hisob berish tizimini yaxshilash. 
Eng oddiy shaklda o‗quvchi soniga ko‗ra moliyalashtirish usulida byudjet 
mablag‗larining har bir muassasaga taqsimlanadigan aniq summasi faqatgina shu 
muassasadagi mavjud o‗quvchilar soniga bog‗liq: har bir maktab har bir o‗quvchisi 
uchun bir xil summadagi mablag‗ni oladi. Amaliyotda bu formula, odatda, 
maktabning joylashgan o‗rni, maktabning tipi kabi bir nechta omillarni hisobga 
oluvchi koeffitsientlar asosida korrektirovka qilinadi. Ta‘lim tizimlarida 
moliyalashtirish formulasi qo‗llanilayotgan mamlakatlarda formulani ishlatishda 
qaysi koeffitsientlarni qo‗llash lozimligi va turli omillarni hisobga olish uchun ular 
soni nechta bo‗lishi kerakligi to‗g‗risida yagona yondashuv mavjud emas. 
Masalan, Rossiyada moliyalashtirish formulasini qo‗llash amaliyotida quyidagi 
omillarni hisobga oluvchi koeffitsientlar ishlatiladi
1
: 

maktablarning joylashgan o‗rnidagi farqlar (shahar va qishloq maktablari); 

maktablarning hajmlaridagi farqlar (maktablarning fizik o‗lchamlari: bino va 
inshootlarining hajmi, isitish tizimi, egallab turgan maydoni va sh.k); 

ta‘lim turidagi farqlar (boshlang‗ich ta‘lim, kasb-hunar ta‘limi, umumiy 
ta‘lim va sh.k.); 

1
Финансирование школьного образования в Российской Федерации: опыт и проблемы. Всемирный 
банк/НФПК. М.: Изд. «Алекс», 2004. 16-стр.