Toshkent moliya instituti moliya fakulteti «moliyaviy tahlil» kafedrasi

8-jadval
Аsоsiy fаоliyatdа ishlоvchi хоdimlаrining ish hаqi fоndi bo’yichа mutlаq vа nisbiy fаrqni аniqlаsh

Ko’rsatkichlar		Summasi, ming so’m
1.Asosiy faoliyatda ishlovchi xodimlarning ish haqi fondi
asosiy davrda haqiqatda mutlaq farq (+,-)		10939,5 11755,9 +816,4
2.Tovarmahsulotihajmining yilganisbatanqo’shimchao’sishsur’ati 11,41 fоiz	2014
3. Ish haqi fondi hisobi 10939,5 +10939,5 х 11,41 = 11813,2 100		11813,2
4. Nisbiy tejam(-) (ortiqcha xarajat(+)) 11755,9 – 11813,2 =-57,3		57,3

Manba: Muallif ishlanmasi
Jadval ma’lumotlaridan o’rinib turipti i, Tovar mahsulot ha mining o’sish suratini hisobga olmagan holda ish haqi fondi bo’yicha 816,4 ming sum mutloq ortiqcha xara atga yo’l qo’yilgan . Tovar mahsulotning ha mining o’sish surati 11,41 foizga ortgani, nisbiy iqtisod 57,3 ming sumni tashkil etgani va bu korxonani mehnat resurslaridan oqilona foydalanganidan dalolat beradi.
Korxonalarda ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar hajmining oshishiga, ular tannarxining pasayishiga, foyda miqdorining oshishiga hamda boshqa bir qator texnik-iqtisodiy o’rsat ichlarining yaxshilanishi orxonalarda mehnat haqi tahlilini tashkil etilishi va olingan axborotlardan boshqaruv qarorlarini qabul qilishda foydalanish dara asiga bog’liqligini yuqorida ham ta idlab o’tildi.
Mehnat va mehnat haqi o’rsat ichlarining ba arilish dara asi orxonalar ich i imkoniyatlaridan maksimal foydalanishga, ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar ha mini oshirishga va mehnat unumdorligini o’sishiga ta’sir o’rsatadi.
Bugungi kunda korxonalar haqli ravishda ishlab chiqarishining yetakchi bo’g’iniga, uni tash il etishning asosiy sha liga aylanmoqda.Hozirgi vaqtda tadbirkorlik harakati o’z tar ibida 190 mingdan ziyod tashkilotlarni birlashtirmoqda. Shuningdek, iqtisodiyotni madernazisiyalash korxona va tashkilotlarda mehnat haqini oshirish, qishloq aholisi turmush farovonligini o’tarish, ishlab chiqarish samaradorligini oshirishda mehnat resurslaridan samarali foydalanishni taqozo etmoqda. Mehnat o’rsat ichlari tar ibiga odatda quyidagilar kiradi:

• 
  ish haqi fondi; - xodimlar soni;
  
• 
  mehnat unumdorligi;
  
• 
  o’rtacha yilli ish haqi.
  

Moddiy ishlab chiqarishda mehnat resurslaridan samarali foydalanishni ifodalovchi o’rsat ichlar quyidagilardir:

• 
  mehnat unumdorligini o’sish dara asi;
  
• 
  mehnat unumdorligi hisobiga mahsulot ha mini o’sishi;
  
• 
  hodimlar sonini nisbiy kamayishi;
  
• 
  mehnat haqi fondidan nisbiy iqtisod;
  

-mehnat unumdorligi o’sish dara asini mehnat haqini o’sish dara asiga nisbati.
Mehnat haqini tahlil etish orqali korxonalarni mehnat resurslari bilan ta’minlanishi va ulardan foydalanish, ularning tar ibi, asbiy mahorati, xodimlarni malakasini oshirish, ish vaqtidan foydalanish, mehnat haqining o’rtacha oyli miqdori o’rsat ichlariga baho beriladi. Ayniqsa, bunda mehnat haqining oshirilishida mehnat unumdorligini oshirish im oniyatlariga o’proq e’tibor beriladi. Mehnat va unga haq to’lashni tahlil etishdan maqsad, mehnat unumdorligini oshirish rezervlari hisobiga mahsulot ha mini o’sishini, ish vaqtidan to’liq foydalanish va boshqa omillar evaziga mahsulot tannarxini pasaytirishdan iboratdir.
Bugungi sharoitida korxonalarning mehnat haqi va mehnat fondidan foydalanishni o’rganishda tahlilning asosiy vazifalari bo’lib quyidagilar hisoblanadi:
-korxonalarning mehnat resurslari bilan ta’minlanishi, ularning tar ibi, stru turasi o’zgarishini mehnat unumdorligiga bo’lgan ta’sirini hisoblash va baho berish;
-ish vaqtini yo’qotish sabablarini aniqlash va unga baho berish;

• 
  mehnat haqini oshirib borish rejasining bajarilishi va dinamikasiga obyektiv baho berish;
  
• 
  mehnat resurslaridan samarali foydalanish bo’yicha mav ud im oniyatlarni aniqlash;
  
• 
  hodimlar qo’nimsizligiga baho berish;
  
• 
  mahsulot ishlab chiqarish ha miga mehnat haqini oshishining ta’sir etuvchi omillarini aniqlash va ularga baho berish;
  

-bir xodimning mehnat unumdorligini aniqlash va uning o’zgarishiga ta’sir etuvchi omillarga baho berish;

• 
  ish vaqtidan foydalanish va bir soatli ish unumdorligini o’zgarishini mahsulot ishlab chiqarish ha miga ta’sirini o’rganish va ha ozolar.
  

Korxonalarda mehnat haqi va mehnat haqi fondini tahlilining asosiy axborot manbalari bo’lib quyidagilar hisoblanadi:
-biznes re a ma’lumotlari;
-mehnat resurslaridan foydalanish o’rsat ichlarini a s ettirgan
1-son sha lidagi “mehnat hisobot sha li” statisti hisobot sha li ma’lumotlari; -mehnat haqini hisobi yuritiladigan hisob registrlari va hisobotlari;
-ish vaqtidan foydalanish, ish vaqti balansi to’g’risidagi hisobot,
ishga elish, etish to’g’risidagi tabel, ishlab chiqarish normasini ba arilishi to’g’risidagi ma’lumotnoma va boshqa ma’lumotlar.
Mehnat haqi fondi-bu xodimlarga mehnat haqi uchun hisoblangan vato’lanadigan ami pul mablag’laridir va bunga ta’sir etuvchi omillar esa quyidagilar hisoblanadi:

• 
  hodimlar soni;
  
• 
  ish vaqti fondi;
  
• 
  mehnat haqi darajasi.