Toshkent moliya instituti mikroiqtisodiy

Fundamental ilmiy-tadqiqotlar. Bilim ilmiy-tadqiqotlar asosida yuzaga keladi. U yoki bu davlatning bilimlami shakllantirishga yo‘naltirilgan siyosatini baholashda umumiy bitimlami aniq texnologik bilimlardan farqlash zarur. Uzoqroq muddat hizmat qiluvchi hatareykalami ixtiro qilish, kichikroq hajmdagi mikrochiplami yaratish yoki yaxshiroq musiqa eshitish asbobini ishlab chiqishga o‘xshagan aniq texnologik bilimlar odatda patentlangan boMishi mumkin. Patent ixtirochiga ma’lum bir muddatda u yaratgan yoki ixtiro qilgan sohada faoliyat yuritish uchun alohida huquqni beradi. Boshqa shaxslar patentlangan ma’lumotlardan foydalanganlik huquqi uchun ixtirochiga haq toMashadi. Boshqacha so‘z bilan aytganda patent ixtirochini bilimini iste’moldan mahrum qilinish xususiyatiga ega qiladi.

Bunga qarama-qarshi ravishda, umumiy bilimlar ommaviy mahsulot hisohlanadi. Masalan, matematik olim teoremani patentlay olmaydi. Teorema isbotlanganidan so‘ng bilim iste’moldan mahrum qilish xususiyatiga ega bo‘lmaydi. Teorema umumiy foydalanishdagi bilimlar sirasiga kiradi, har kim biron-bir ayblovsiz undan foydalanish huquqiga ega. Teorema shuningdek, iste’molda taqiqlangan ham emas, biror kishini teoremadan foylanishi boshqa bir kishini undan foydalanish imkoniyatlarini kamaytirmaydi.

Daromad olishga intilgan firmalar keyinchalik ularni patentlash yoki qayta sotish hisobiga ko‘proq daromad olishni ko‘zlab, tayyor ilmiy tadqiqotlar hisobiga yangi loyihalami ishlab chiqishga juda ko‘p mablag¹ ishlatishadi, biroq ular fundamental ilmiy izlanishlarga ko‘p mablag¹ sarf etishmaydi.Bunda ulami rag^atlantiruvchi omil - ilgari boshqalar tomonidan ishlab chiqilgan umumiy bilimlarga mablag‘ni iqtisod qilish. Buning natijasi oiaroq, u yoki bu davlat siyosatining mavjud emasligi tufayli jamiyat yangi fundamental ilmiy izlanishlarga juda kam resurs sarflaydi.

Davlat ommaviy mahsulot hisoblangan umumiy bilimlami turli xil usullar bilan ta’minlashga harakat qiladi. Sog‘liqni-saqlash milliy instituti va Milliy ilmiy jamg‘arma kabi davlat idoralari tibbiyot, matematika, fizika, ximiya, biologiya va hatto iqtisodiyot kabi yo‘nalishlarda fundamental tadqiqotlar uchun turli xil subsidiyalar ajratadi. Ba’zi kishilar davlatning kosmik dasturlami

moliyalashtirish siyosatini

ulami jamiyatda umumiy bilimlami kuchaytirilishiga qo‘shishi mumkin boigan hissasi tufayli yoqlashadi (biroq ba’zi olimlar komik sayoxatlami amalga oshirishga qaratilgan loyihalarga skeptik yondashishgan). Olinayotgan foydani aniqlash qiyinligi hisobiga davlat tomonidan mazkur urinishlarga mustahkam qo‘llah quvvatlashni aniqlash qiyin. Bundan tashqari mazkur tadbirlarga yo^altirilgan moliyaviy mablag¹ lami tasdiqlab bergan Kongress a’zolari ushbu yo‘nalishlarda etarlicha bilim va tajribaga ega emas, bu tadbirlami samarali ekanligini aniqlab berishga qodir emaslar. Shunday qilib, fundamental izlanishlar ommaviy mahsulot bo‘lgan bir paytda davlatni ulami kerakli hajm va yo‘nalishlarda moliyalashtirishga qodir emasligiga hayron bo‘lishimiz kerak emas.