Toshkent moliya instituti "menejmet" kafedrasi "menejment"

 

Tabiiy muhit 

Tabiiy  muhit  jamiki  landshaft  (manzara)  va  atrof-muhitning  ifloslanishi  quyidagi 

holatlarga bog‘liq: 

 xom ashyoni ratsional ishlatish darajasi; 

 qayta ishlab chiqarishga imkonsiz tabiiy resurslardan foydalanish miqdori; 

 butunlay yo‘q bo‘lish oldida turgan hayvonlar soni; 

  ozon  qatlamining  kamayishi  va  natijada  «issiqxona  taassuroti»  vujudga 

kelishi. 

Yo‘nalishlarning har bir muayyan ko‘rsatkichlari orqali atrof-muhitning u yoki 

bu  tomonini  tasniflash  mumkin.  Shu  bilan  birga  bular  marketing  kuchlarining 

ta‘sirotiga ham ega. 

Umumiy  yondoshuv  jihatdan  tabiiy  muhitning  o‘zgarishi  quyidagi  omillar 

atrofida  ro‘y  beradi:  xom  ashyoning  tanqisligi  (defitsit),  energiyaning 

qimmatlashishi,  atrof-muhitning  ifloslanishi  va  tabiiy  resurslarning  davlat 

tomonidan muvofiqlashtirilishi. 

Marketing nuqtai nazaridan hozirgi sharoitda suv, oziq-ovqat, yog‘och, neft, 

ko‘mir  hamda  ayrim  mineral  turlarini  ishlatishda  oqilona  yondoshuv  qo‘llanishi 

katta  ahamiyatga  ega.  Energiyaning  qimmatlashishi,  avvalo,  neft  qazish  ishlari 

bilan  bog‘liq.  Ma‘lumki,  ularning  zaxiralari  cheklangan  va  keyingi  qazish 

jarayonlari  -yildan-yilga  yirik  investitsiyalarni  talab  etmoqda.  Boshqa  (alternativ) 

energiya  turlarini  topish  borasida  muhim  izlanish  va  tadqiqotlar  olib  borilmoqda. 

Gap quyosh, yadro, shamol va boshqa energiya manbalari to‘g‘risida borayotir. 

Iqtisodiyoti  rivojlangan  mamlakatlarda  ekologiya  qonunchiligi  doimo 

takomillashtirish  va  o‘ta  talabchanlik  tendentsiyasiga  ega.  Demak,  bu  sharoitda 

atrof-muhitni  himoya  qiluvchi  standartlarga  rioya  qilgan  firmalar  muammolarni 

echish  maqsadida  kam  kuch  va  vosita  sarflanadigan  yo‘l  va  imkoniyatlarni 

amaliyotga jalb etishlari muqarrar. 

Tabiiy muhit o‘z ichiga sotuvchilar uchun homshyo bo‘lgan yoki marketing 

faoliyati orqali ta‘sir o‘tkazadigan fizik muhit va tabiiy resurslarni o‘z ichiga oladi. 

Eng  bazik  darajada  fizik  muhitdagi  ob-xavo  yoki  tabiiy  xalokatlar  kompaniya  va 

uning startegiyasiga ta‘sir ko‘rsatishi mumkin. Misol uchun, kutilmaganda qishning 

issiq  kelishi  oqibatida  issiq  kiyimlardan  tortib  yuz  niqoblari  va  Kempbell 

sovunlarini xaridorlar sovuq kutib oldilar. Aksincha, xavoni issiq kelishi sayoxat va 

yugurish  oyoq  buyumlari,  uy  bo‘yoqlari  va  bog‘bonchilik  jihozlariga  bo‘lgan 

talabni  ortishiga  olib  keldi.  Shunga  o‘xshash,  Yaponiyadagi  zilzila  va  tsunami 

keltirgan    zarar  oqibatida  Soni  va  Toyota  kabi  yapon  kompaniyalarini  ular 

maxsulotiga bo‘lgan jaxon miqiyosidagi talabni qondirilmasligiga olib keldi.  Biroq 

kompaniyalar  bu  kabi  tabiiy  ofatlarni  oldini  ololmaydilar,  ular  bu  kabi  xodisalar 

uchun ko‘zda tutilmagan xollar rejasini tuzib qo‘yishlari kerak.  

Kengroq  miqiyosda  oxirgi  30  yilda  atrof  muhitga  bog‘liq  bardoshlilik 

masalalari barqaror rivojlanib kelmoqda. Dunyoning ko‘pgina shaharlarida havo va 

suvning ifloslanishi xavfli darajalariga etib kelgan. Dunyo hamjamiyati global isish 

va  boshqa  xatarlar  to‘g‘risida  gapirmoqdalar  va  ko‘p  atrof  muhitchilar  o‘z 

chiqindilarimizga ko‘milish xavfi xaqida so‘zlamoqdalar. 

---

163 

 

Sotuvchilar  (bozorshunoslar)  tabiiy  atrof  muhit  trendlaridan  xabardor 

bo‘lishlari kerak. Birinchisi xom ashyolar tanqisligi ortib borishini o‘z ichiga oladi. 

Xavo va suv tuganmas resurs sifatida qaralsa ham ba‘zilar banga uzoq kelajakdagi 

xatar deb qaramaoqdalar. Xavoning ifloslanishi ko‘pgina shaharlarni bo‘g‘ilishiga 

olib  kelmoqda,  suv  tanqisligi  AQShning  va  dunyoning  bir  qancha  joylarida  yirik 

muammoga  aylanib  bo‘ldi.  2030  yilga  borib  xar  3  odamdan  biridan  ko‘pining 

ichish  uchun  suvi  etarli  bo‘lmaydi.  O‘rmon  va  oziq-ovqat  kabi  qayta  tiklanuvchi 

resurslardan  ham  oqilona  foydalanish  kerak.  Neft,  ko‘mir  va  turli  minerallar  kabi 

qayta  tiklanmayligan  resurslar  katta  muammolarni  o‘zida  aks  etmoqda.  Shu  kabi 

tansiq  xom-ashyolardan  maxsulot  chiqaruvchilar  narxlar  oshishiga  duch  keladilar, 

agarda ular qolsa albatta. 

Ikkinchi  atrof  muhitga  oid  trend  bu  oshgan  ifloslanish.  Sanoat  doim  tabiiy 

muhitga zarar etkazadi. Kimyoviy va yadroviy chiqindilar chiqishini, okeanlardagi 

xavfli  simob  darajasi,  tuproqdagi  va  oziq-ovqat  yetkazib  berishdagi  kimyoviy 

ifloslartiruvchilarni,  tabiatga  tashlanayotgan  chirimaydigan  shishalar,  plastmassa, 

va boshqa o‘ramlarni  ko‘z oldingizga keltiring.       

Uchinchi  trend  bu  tabiiy  resurslarni  boshqarishdagi  xukumatning 

aralashuvidir. 

Turli 

davlatlar 

xukumatining 

tabiatni 

asrashga 

turlicha 

yondashadilar. Misol uchun Germaniya xukumati atrof muhit sifatini qattiq nazorat 

qiladi. Boshqalar, ayniqsa kashshoqroq millatlar, kerakli jamg‘armalar yoki siysiy 

xoxish  yo‘qligi  sababli  ifloslanishga  kam  ahamiyat  beradilar.  Xatto  boy 

mamlakatlarda ham butun dunyo tabiatini asrash uchun yirik jamg‘arma va siyosiy 

kelishuvlarga  ega  emas.  Endi  barcha  umid  dunyo  kompaniyalarining  ijtimoiy 

javobgarlikka  rioya  qilishlarida  va  kamroq  xarajat  talab  qiladigan  ifloslanishni 

nazorat qiladigan va kamaytiradigan vositalarni topishdadir. 

AQShda  Atrof  muhitni  Ko‘riklash  Agentligi  ifloslanish  standartlarini 

yaratish  va  tadbiq  qilish  hamda  ifloslanishga  oid  izlanishlarni  olib  borish  uchun 

1970  yilda  tashkil  qilingan.  Kelajakda,  AQShda  biznes  yuritadigan  kompaniyalar 

hukumat  va  bosim  guruhlari    tomonidan  davomiy  kuchli  nazoratni  kutishlari 

mumkin.    Tartiblarga  qarshi  chiqish  o‘rniga  sotuvchilar  dunyo  duch  kelayotgan 

material va energiya muammolariga yechim topishga yordam berishlari kerak.  

Tabiiy  muhit  kontsernlari  yashil  xarakat  deb  nomlanuvchi  gurux  tashkil 

qilishgan.  Bugungi  kunda  kompaniyalar  xukumat  tartibotlariga  rioya  qilmoqdalar. 

Ular  atrof  muhit  barqarorligini  ta‟minlovchi  strategiya  va  amaliyotlar  ishlab 

chiqmoqdalar,  sayyorani  noaniqligiga  ko‘maklashuvchi  dunyo  iqtisodiyotini 

yaratishga  intilmoqdalar.    Muhit  barqarorligi  kelajak  avlod  extiyojlarini 

qondirishga imkon qoldirgan holda bugunning extiyojini qondirishni anglatadi.  

Ko‘p  kompaniyalar  iste‘molchilar  talabiga  muhitga  javobgar  maxsulotlar  bilan 

javob  bermoqdalar.  Boshqalar  qayta  ishlanadigan  yoki  chiriydigan  o‘ramlarni, 

qayta  ishlangan  materiallar  va  komponentlarni,  yaxshiroq  ifloslanish  nazorati  va 

energiya-samarali 

amaliyotlarni 

rivojlantirmoqdalar. 

●Misol 

uchun 

―Timberland‖ning maqsadi faqatgina mustaxkam, yuqori sifatli  oyoq buyumlar va 

boshqa kiyimlar ishlab chiqarish emas. Bu savdo belgisi egalari o‘z maxsulotlari va 

jarayonlarining atrof muhitga salbiy ta‘sirini kamaytirishga intiladilar.  

 

---

164 

 

―Timberland‖  tabiatga  kamroq 

zarar 

yetkazadigan 

jarayonlar 

va 

maxsulotlarni 

rivojlantirishni 

maqsad 

qilgan,  va  iste‘molchilarni  ham  shunga 

jalb 

qilmoqda. 

Misol 

uchun, 

Kaliforniyadagi 

quyosh 

energiyasida 

ishlovchi  taqsimot  markazi  va  Dominik 

Respublikasida 

shamol 

erengiyasida 

ishlovchi 

fabrikasi 

mavjud. 

Ular 

energiya-samarali 

chiroqlardan 

foydalanadilar  va  ishchilariga  ishlab 

chiarish  samaradorligiga  o‘qitadilar.  Ular 

yaxshi  maxsulot  chiqarish  bilan  birga 

doimiy 

ravishda 

sayoraga 

ta‘sirni 

kamaytiruvchi  kashfiyotlar  izlaydilar  va 

o‘zlari 

ham 

yaratadilar. 

Uning 

Earthkeepres  etiklari  qayta  ishlangan  va 

organik  materialdan  ishlangan,  va  shu 

savdo 

belgisi 

ostida 

avtomobil 

shinalaridan 

qayta 

ishlangan 

oyoq 

buyumlar kollektsiyasini chiqargan. Qayta ishlangan mineral suv shishalaridan esa 

mustaxkam  xavo  o‘tkazuvchi  astar  va  bog‘ichlar  ishlab  chiqaradilar.  Kofe 

qoldiqlari  esa  djeketlar  ishlab  chiqarishga  ketadi.  Toksinsiz  organik  paxtadan 

mustaxkam  brezent  ishlab  chiqariladi.  Iste‘molchilarni  yanada  qo‘proq  barqaror 

qarorlar  qabul  qilishga  undash  maqsadida    Timberland  o‘z  mahsulotlariga  Yashil 

Indeks  etiketlarini  qo‘yadi.  Bu  etiketda  maxsulotda  foydalanilgan  kimyoviy 

moddalar,  ishlatilgan  resurslariga  ko‘ra  ekologiyaga  ta‘siri  reytingi  ko‘rsatilgan 

bo‘ladi.  Yuqoridagilardan  kelib  chiqib  shuni  aytish  mumkinki,  Timberland  atrof-

muhitga  zararni  kamaytirishga  qaratilgan  onlayn  ijtimoiy  tarmoqda    Earthkeepres 

kampaniyasini chiqardi. 

 

Bugungi kunda kompaniyalar yaxshi xatti-xarakatlardan ko‘prog‘iga intilmoqdalar. 

Ular sog‘lom ekologiya va sog‘lom iyotisodiyot orasidagi bog‘liqlikni ko‘proq va 

yanada  ko‘proq  xis  qilmoqdalar.  Ular  atrof-muhitga  javobgarlik  xarakatlari  ham 

yaxshi biznes ekanligini o‘rganishmoqdalar.

6

 

 Texnologik Muhit