Toshkent moliya instituti m. Y. Raximov, N. N. Kalandarova

Q=x uz
Jami o ‘zgarish Q rQ o
X0*U U*Z0
X,*Uo*Zo
Xi*u1*z0
X i* U i* Z i
1
Birinchi 
omil 
(x) 
ta’siri
X
X
X
X i * U o * Z o - X o * U o * Z o
2
Ikkinchi 
omil 
(y) 
ta ’siri
X
X
X
X i ^ U ^ Z o - X ^ U o ^ Z o
3
Uchinchi 
omil 
(z) 
ta ’siri
X
X
X
X i ^ U ^ Z ! - X i * U i * Z o
Q=x/y
Jami o ‘zgarish Q rQ o
Xo/Uo
Xj/u0
X
Xi/u,
1
Birinchi 
omil 
(x) 
ta’siri
X
X
X
X j / U o -
Xo/Uo
2
Ikkinchi 
omil 
(u) 
ta’siri
X
X
X
Xj/Ui 
— 
Xi/llo
Q=z/x+u
Jami o ‘zgarish Q rQ o
Zo/Xo+Uo
Zj/Xo+Uo
Zi/X!+Uo
Zj/xj + 111
1
Birinchi 
omil 
(x) 
ta’siri
X
X
X
Zi/Xo+Uo - Z()/Xo+Uo
2
Ikkinchi 
omil 
(y) 
ta’siri
X
X
X
Z j / x ^ U o - Zi/Xo+Uo
3
Uchinchi 
omil 
(z) 
ta’siri
X
X
X
Z i / X i + U j - Z i / X i + U o
Sotuv rentabelligi va uning o‘zgarishiga ta’sir etuvchi omillar hisob- 
kitobida buni ko‘rib o4ishimiz mumkin. Sotuv rentabelligi quyidagi 
bog‘lanishda aniqlanadi
Rc=Syaf/Sst
38

---

Bunda: Sya/^sotishdan yalpi foyda 
Sst
-sotishdan sof tushum
1.19-jadval
Sotuv rentabelligi va uning o‘zgarishiga ta’sir etuvchi
omillar hisob-kitobi
K o ‘rsatkichlar
Ifoda
0 ‘tgan yil
H isobot yili
0 ‘zgarishi
0 ‘sishi
Sotishdan s o f tushum, 
m ln so4m
Sst
100
125
+25
1.25
Sotilgan m ahsulot 
tannarxi, m ln so ‘m
Smt
80
90
+10
1.12
Sotishdan yalpi foyda, 
m ln so ‘m
Syaf
20
35
+15
1.75
Sotuv rentabelligi, %
Rc
0.20
0.28
+0.08
1.40
Yalpi foyda 
o ‘zgarishiga ta ’sir 
etuvchi birliklar
X
X
X
S o f tushum ning 
o ‘zgarishi
X
125-100
+25
Sotilgan m ahsulot 
tannarxining o ‘zgarishi
X
80-90
-15
Rentabellik 
o ‘zgarishiga ta ’sir 
etuvchi om illar
X
X
X
S o f tushurri 
o ‘zgarishi, %
0 ‘sst
20/125-20/100=0,16-0,20
-0,04
Sotishdan yalpi foyda 
o ‘zgarishi, %
O csyaf
35/125-20/125=0,28-0,16
+0,12
Mutlaq farq usuli.
Mutlaq farq usuli natijaviy ko‘rsatkichga ta’sir etuvchi omillar soni 
ikki yoki undan ortiq ta’sir birliklariga ega bo‘lgan hollarda q o ‘llaniladi. 
Uning mazmunini natijaviy ko'rsatkichga ta’sir etuvchi birlikning farqi 
qolgan 
omillaming 
reja, 
haqiqatdagi 
(uzviy 
ketma-ketlikda) 
ko‘rsatkichlarga ko‘payrilgan holda aniqlanadi.
39

---

Mutlaq farq usuli an’anaviy usullarning sodda modelli tizimi 
hisoblanib ko‘pincha samaradorlik va natijaviylik ko'rsatkichlariga 
nisbatan qoilaniladi.
Uning muhim xususiyati omillar ta’sirini hisob-kitob qilishda 
uzviylikning, aniqlikning ketma-ketlikning qat’iy belgilanishi. Analitik 
ketma-ketlikda birinchi navbatda sifat ko‘rsatkichlari keyingi qatorlar 
bo'yicha bilik, miqdor ko‘rsatkichlar tartiblanadi.
Masalan mahsulot ishlab chiqarish hajmiga ta’sir etuvchi mehnat 
vositalari bilan b o g iiq bo4lgan omillarni mutlaq farq usulida hisob-kitob 
qilishimiz mumkin. Mahsulot hajmiga ta’sir etuvchi mehnat vositalari 
bilan bog‘liq bo‘lgan omillar qatoriga: asosiy vositalaming o'rtacha 
yillik qiymatining o'zgarishi, asosiy vositalardan samarali foydalanish 
(asosiy vositalaming qaytimining o ‘zgarishi) ko‘rsatkichining ta’siri.
1.20-jadval