Toshkent moliya instituti m. Y. Raximov, N. N. Kalandarova

9.9. Asosiy va umumxo‘jalik faoliyati foydasi (zarari), ularni
aniqlash va tahlil qilish yoMlari
Xo'jalik yurituvchi subyekt asosiy va umumxo‘jalik faoliyatidan 
moliyaviy 
natijalari 
foydaning 
quyidagi 
ko'rsatkichlari 
bilan 
tavsiflanadi.
A).Mahsulotni sotishdan olingan yalpi foyda, bu sotishdan olingan 
sof tushum bilan sotilgan mahsulotning ishlab chiqarish tannarxi 
o'rtasidagi tafovut sifatida aniqlanadi:
YaF = SST - IT
Bu yerda:
YaF - yalpi foyda;
SST - sotishdan olingan sof tushum;
IT - sotilgan mahsulotning ishlab chiqarish tannarxi.
B).Asosiy faoliyatdan ko'rilgan foyda, bu mahsulotni sotishdan 
olingan yalpi foyda bilan davr xarajatlari o'rtasidagi tafovut va plyus 
asosiy faoliyatdan ko'rilgan boshqa daromadlar yoki minus boshqa 
zararlar sifatida aniqlanadi:
AFF = YaF - DX + BD - BZ
509

---

Bu yerda:
AFF - asosiy faoliyatdan olingan foyda;
DX - davr xarajatlari;
BD - asosiy faoliyatdan olingan boshqa daromadlar;
BZ - asosiy faoliyatdan kocrilgan boshqa zararlar.
S). Umumxo‘jalik faoliyatidan olingan foyda (yoki zarar), bu asosiy 
faoliyatdan olingan foyda summasi plyus moliyaviy faoliyatdan 
ko‘rilgan daromadlar va minus zararlar sifatida hisoblab chiqiladi:
UF = AFF + MD - MX
Bu yerda:
UF - umumxo‘jalik faoliyatidan olingan foyda;
MD - moliyaviy faoliyatdan olingan daromadlar;
MX - moliyaviy faoliyat xarajatlari.
Asosiy va um um xo‘jalik faoliyatidan olingan foyda z a ra rla r
tahlili
Asosiy faoliyat 
natijasi 
ko‘rsatkichlari
S atr
•
i
0 ‘tgan yil
Hisobot yili F a rq i (+,-)
0 ‘sishi
, %
Mahsulot (ish va 
xizmat)larni 
sotishdan 
sof 
tushum
010
3 362 225 55 
0
5 180 801 34 
0
1 818 575 79 
0
154.0
Sotilgan mahsulot 
(ish 
va 
xizmat)laming 
tannarxi
020
t
2 474 622 03 
8
3 191 287 16
2
716 665 124 128.9
Mahsulot (ish va 
xizmat)larni 
sotishning 
yalpi 
foydasi 
(zarari) 
(satr 010-020)
030 887 603 512
1 989 514 17 
8
1 131 91066 
6
224.2
Davr 
xarajatlari, 
jami 
(satr
050+060+070+080
), shujumladan:
040 568 302 199 752 744 444 184 442 245 
•
132.3
Boshqa operatsion 070 135 306 333 178 630 359 43 324 026
132.0
510

---

xarajatlar
Hisobot 
davming
soliq 
solinadigan
foydadan
kelgusida
chegiriladigan
xarajatlari
080
-
-
-
—
Asosiy
faoliyatning
boshqa
daromadlari
090
-
-
-
—
Asosiy 
faoliyatning 
foydasi 
(zarari) 
(satr 030-040+090)
100 454 607 646
1 415 400 09
3
960 792 447
3.12
Moliyaviy
faoliyatning
daromadlari:
110
Dividendlar
shaklidagi
daromadlar; foizlar
shaklidagi
daromadlar;
moliyaviy ijaradan
daromadlar;
valyuta 
kursi
farqidan
daromadlar;
moliyaviy
faoliyatning
boshqa
daromadlari
120-
160
269 112 080
(
506 789 162 237 677 082
188.1
Moliyaviy faoliyat
bo'yicha
xarajatlar:
170
Foizlar shaklidagi 
xarajatlar; 
Moliyaviy 
ijara 
bo'yicha 
foizlar
180-
210
159 047 300 833 455 050 674 407 750 523.9
511

---

shaklidagi 
xarajatlar; valyuta 
kursi 
farqidan 
zararlar; moliyaviy 
faoliyat 
bo‘yicha 
boshqa xarajatlar
Umumxo‘jalik 
faoliyatidan 
moliyaviy natija
564 672 426
1 088 734 20
5
524 061 779 192.9
Korxona umumxo'jalik faoliyatidan moliyaviy natijalar tahlilidan 
shuni xulosa qilish mumkinki, o4gan yilga nisbatan umumxo‘jalik 
faoliyati natijasi 524 061 779 ming so'm ga yoki 192.9 foizga ortgan. Bu 
o ‘zgarish!ar asosan asosiy faoliyat natijasidagi ijobiy farqlanishlar 
hisobiga ro‘y bergan. Negaki, joriy davrda moliyaviy faoliyatdan 
daromadlar 188.1 foizga o‘sgan holda, moliyaviy faoliyatdan xarajatlar
523.1 
foizga 
ortishi 
kuzatilgan. 
Ya’ni 
moliyaviy 
faoliyatdan 
daromadlardagi o‘zgarishlardan 3 baravar ko‘p xarajatlar ortishiga yo‘l 
qo‘yilgan.
Xo'jalik umumiy (oddiy) faoliyatidan keladigan daromadlar va 
xarajatlar moddalari muayyan miqdorga etsa va xo‘jalik yurituvchi 
subyektning faoliyati operatsiyalari mazmuni juda muhim bo‘lsa, bu 
moddalaming mohiyati va miqdori ochib ko‘rsatilishi kerak.
Moliyaviy hisobotlarga, tushuntirishlarda ochib ko‘rsatishni talab
62
qiladigan muhim xo‘jalik operatsiyalariga quyidagilar kiradi :
- mahsulotni sotishning sof qiymatiga qadar TMZni qayta baholab, 
kamaytirish yoki asosiy vositalar qiymati tiklanmay turib, uni qayta 
baholab narxini arzonlashtirish, shuningdek, bunday qayta baholashlami 
bekor qilish;
- xo‘jalik yurituvchi subyekt faoliyatini kechiktirish, shuningdek, 
kechiktirishga xarajatlar bo'yicha har qanday zaxiralarni bekor qilish;
- uzoq muddatli investitsiyalami tugatish;