Toshkent moliya instituti m. Y. Raximov, N. N. Kalandarova

5.2. Buxgalteriya balansi va uning tarkibiy tuzilishi: aktivlar,
kapital va majburiyatlar
Buxgalteriya 
balansi 
axborotlariga tayangan holda xo‘jalik 
yurituvchi subyektning moliya-xo‘jalik faoliyati hamda uning natijalari 
baholanadi. Buxgalteriya balansidagi axborotlarning mazmunini bilish 
uchun nafaqat buxgalteriya balansi tuzilishi to ‘g ‘risida tasavvurga ega
280

---

boiish, balki uning moddalari va ayrim ko‘rsatkichlari o‘rtasidagi 
mantiqiy va o'ziga xos bog‘liqliklami ham bilish zarur. Buxgalteriya 
balansining mazmunini bilishda uni o‘qish ketma-ketligi ham muhim 
ahamiyatga ega.
Buxgalteriya balansining aktivi va passivining tuzilishi hamda 
mazmuni undagi axborotdan foydalanuvchilar, eng avvalo, tashqi 
foydalanuvchilarga qaratilgan. Debitor va kreditor qarzlaming holatini 
ochib beruvchi, korxonaning joriy xarajatlari yoki foydasi hisobidan 
tashkil etilgan xususiy kapital va ayrim turdagi rezervlar shakllanishini 
ochib beruvchi moddalaming batafsillik darajasini yuqoriligi shundan 
kelib chiqadi.
Buxgalteriya balansi elementlari va ularning tasnifiy jihatlari
Buxgalteriya balansi 
elem entlari
Tavsifi
Aktivlar
Subyekt nazorat qiladigan, kelgusida ulardan 
daromad 
olish 
maqsadida 
aw algi 
faoliyat 
natijasida olingan iqtisodiy resurslardir
Xususiy kapital (sarmoya)
Subyektning 
majburiyatlarini 
chegirib 
tashlagandan keyingi aktivlaridir
Majburiyatlar
Shaxsning (qarzdoming) boshqa shaxs (kreditor) 
foydasiga muayyan ishni amalga oshirish, masalan 
mol-mulkni topshirish, ishni bajarish, pul toMash 
va boshqa majburiyatlaridir yoxud muayyan xatti- 
harakatdan tiyilib turish majburiyatidir, kreditor 
esa qarzdordan o 4z majburiyatlarini bajarishini 
talab qilishga haqlidir
Buxgalteriya balansini moliyaviy tahlilga tayyorlash yuzasidan 
uning elementlari va moddalarini turli tasnifiy belgi lari bo‘yicha 
ko‘rsatkichlar tizimiga jamlash talab etiladi. Bu tasnifiy belgilar ularning 
shakli, aylanuvchanlik darajasi, likvidligi bo‘lishi mumkin.