Toshkent moliya instituti m. Y. Raximov, N. N. Kalandarova

Qisqa muddatli 
(j° r *y) 
majburiyatlami qayta 
moliyalash
tartibi. 
Qisqa muddatli 0 огЬ0 majburiyatlar - hisobot sanasidan 
boshlab 
12 oy davomida hisob-kitob qilinishi 
lozim boMgan 
majburiyatlardir.
Dastlabki muddat 12 oydan ko‘proq bo'lsa, subyekt majburiyatni 
uzoq muddatli asosda qayta moliyalashni rejalashtirayotgan boMsa, bu 
tartiblar 
moliyaviy hisobot 
m a’qullangunga 
qadar 
qaytadan
moliyalashga yoki to'lovlar muddatini o‘zgartirishga qaratilgan bitim 
bilan qoMlab-quwatlansa, bunday sharoitda nojoriy majburiyatlar 
sifatida tasnif etilishi lozim.
Joriy majburiyatlardan chiqarib yuboriladigan har qanday qisqa 
muddatli qarz miqdori uni taqdim etishni qo'llab-quvvatlovchi axborot 
bilan birgalikda buxgalteriya balansiga izohlarda ochib berilishi lozim.
Buxgalteriya balansida aks ettirilishi lozim bo‘lgan axborot
Xo‘jalik yurituvchi 
subyektning buxgalteriya balansi moliyaviy 
holatning tarkibini tashkil etuvchi turli jihatlami aks ettiradigan tarzda 
taqdim etilishi lozim. Quyidagilar buxgalteriya balansining majburiy 
unsurlari hisoblanadi:
- moddiy aktivlar;
- nomoddiy aktivlar;
- moliyaviy aktivlar;
- zaxiralar;
- debitorlik qarzi;
277

---

- pul mablag‘lari va pul ekvivalentlari;
- kreditorlik qarzi;
- ajratmalar;
- foiz toMashni talab qiluvchi majburiyatlar;
- o ‘z sarmoyasi va zaxiralari.
Buxgalteriya balansi unsurtari
Balans unsurlari
Tasnifiy unsurlari
Moddiy aktivlar
Asosiy vositalar, moddiy aktivlarga qo‘yilmalar, 
moddiy aktivlarga foydali sarmoyalar, uzoq 
muddatli 
investitsiyalar, 
materiallar, tovarlar, 
tayyor mahsulotlar
Nomoddiy aktivlar
Moddiy-ashyoviy mazmunga ega bo‘lmagan mol- 
mulk obyektlari
Moliyaviy aktivlar
Uzoq muddatli investitsiyalar, uzoq muddatli 
debitor qarzlar, uzoq muddatli kechiktirilgan 
xarajatlar, debitorlik majburiyatlari
Zaxiralar
Kelgusida 
muayyan 
xarajatlarga 
sarflanishi 
mumkin bo4gan xususiy sarmoyaning bir qismi
Debitorlik qarzi
Xaridor va buyurtmachilarning qarzi, ajratilgan 
bo'linmalarning qarzi, sho‘ba va qaram xocjalik 
jamiyatlarning 
qarzi, 
xodimlarga 
berilgan 
bo'naklar, 
mol 
yetkazib 
beruvchilar 
va 
pudratchilarga berilgan bo4naklar, byudjetga soliq 
va yig‘imlar bo'yicha bo‘nak to‘lovlari, maqsadli 
davlat jamg4armalari va sug‘urtalar bo‘yicha 
bo‘nak to‘lovlari, ta’sischilaming ustav kapitaliga 
ulushlar bo‘yicha qarzi, xodimlaming boshqa 
operatsiyalar bo‘yicha qarzi, boshqa debitor qarzlar
Pul mablag‘lari va pul 
ekvivalentlari
JCassadagi pul mablag^lari, hisob raqamidagi pul 
mablag‘lari, chet el valyutasidagi pul mablag‘lari, 
boshqa pul mablag‘lari va ekvivalentlari
Kreditorlik qarzi
Mol yetkazib beruvchilar va pudratchilarga qarz, 
ajratilgan bo‘linmalarga qarz, sho‘ba va qaram 
xo‘jalik 
jamiyatlarga 
qarz, 
kechiktirilgan 
daromadlar, soliq va majburiy toMovlar bo‘yicha 
kechiktirilgan majburiyatlar, boshqa kechiktirilgan 
majburiyatlar, 
olingan 
bo6naklar, 
byudjetga 
to‘lovlar bo‘yicha qarz, sug‘urtalar bo‘yicha qarz, 
maqsadli jamg‘armalariga to4lovlar bo^yicha qarz, 
ta’sischilarga bo‘lgan qarzlar, mehnatga haq
278

---

to4lash bo'yicha qarz
Ajratmalar
Qonunda belgilangan tartibda amalga oshiriluvchi 
(amortizatsiya, byudjet va byudjetdan tashqari 
fondlarga va h.k.) ajratmalar
Foiz to‘lashni talab 
qiluvchi majburiyatlar
Kreditlar, qarzlar, ssudalar, dividendlar bo4yicha 
yuzaga keluvchi majburiyatlar
0 4z sarmoyasi va 
zaxiralari
0 4z sarmoyasi — subyektning majburiyatlarni 
chegirib tashlagandan keyingi aktivlaridir.
Zaxiralar - zarar oqibatlaridan 
qo‘shimcha 
muhofaza qilish yuzasidan barpo etilgan fondlar
Taxminiy baholashning ko‘pgina darajasidan foydalanish yo4li 
bilangina baholash mumkin bo'lgan majburiyatlar zaxira hisoblanadi. 
Subyektni va kredit bergan tashkilotlami zarar oqibatlaridan qo4shimcha 
muhofaza qilishni ta’minlash uchun qonun yoki ustavda zaxiralami 
barpo etish ko4zda tutiladi.