Toshkent moliya instituti m. Y. Raximov, N. N. Kalandarova

21

---

Tahlil 
so‘zi 
grekcha
“analyzis” so‘zini o'zbek tilidagi tarjimasi 
bo‘lib, u 
“bo4laman” 
yoki 
“ajrataman” 
degan ma’noni bildiradi. 
Demak, tahlil deganda, tor ma’noda butunni qismlarga (unsurlarga) 
ajratish, b o ‘laklarga boTish yo4i bilan uning tarkibiy qismini o‘rganish 
tushiniladi.
“Tahlil” deganda o ‘zi nimani tushunamiz? Tahlil o‘zi nimani 
o'rganadi yoki o ‘rgatadi? Tahlil bu fanmi yoki metodmi? Bunday 
savollami biz juda ko‘p uchratamiz.
Shuni alohida ta ’kidlash lozimki, real voqelikda yuz berayotgan 
hodisa va jarayonlarni o ‘rganishda faqat tahlilni o ‘zi yetarli bo‘lmaydi. 
Inson tafakkuriga mos keluvchi boshqa usullardan ham foydalanishga 
zaruriyat tug‘iladi. Shu jihatda tahlilga muqobillikda “sintez” usuli ham 
tarkiblanib, uning yordamida o‘rganilayotgan to'plamning ayrim 
birliklari orasidagi aloqalar v a o ‘zaro bogiiqliklari aniqlanadi.
“Sintez” atamasi ham grekcha “syntezis” so‘zidan olingan bo'lib, 
“birlashtiraman”, “qo‘shaman” degan ma’noni bildiradi.
Shunday qilib, tahlil deganda, keng ma’noda butunni tarkibiy 
qismlarga 
ajratish 
va 
ulami 
barcha 
o ‘zaro 
aloqalari 
hamda 
bogcliqliklarini o ‘rganishga asoslangan atrof-muhitdagi hodisa va 
predmetlami bilish usuli tushiniladi.
M a’Iumki, tahlil tushunchasi juda keng m a’noga ega bo iib , u turli 
soha va yo‘nalishlarda qo‘llaniladi. Fan va amaliyotda tahlilni juda ko‘p 
turlarini uchratish mumkin: iqtisodiy, moliyaviy, ximiyaviy, fizik, 
matematik, statistik va h.k. Ular albatta bir-biridan o ‘rganayotgan 
obyektlari, maqsadlari va o ‘rganish uslublari bilan farq qiladi.
Iqtisodiy 
jarayonlarni, 
ularning 
o‘zgarish 
tendensiyalarini, 
rivojlanishi va taraqqiyotini mavhum-mantiqiy tekshirish usullari 
orqaligina anglash mumkin. Bu borada mikroskoplardan, ximiyaviy 
reaktivlardan, oMchov vositalaridan foydalanib bo6lmaydi.